قطعاً شما هم تاکنون درباره صنعت لباس و مد ایرانی اسلامی خبرهای زیادی را دنبال کرده و با نمایشگاه‌های متعددی در این حوزه آشنا شده‌اید. برای آشنایی بیشتر با این صنعت، می‌توانید این بخش گهر را مطالعه کنید. در ادامه، توضیحاتی درباره پوشاک و مد ایرانی اسلامی را خواهید خواند.
لباس ایرانی اسلامی
لباس ایرانی اسلامی
چندین سال است که صنعت لباس و مد ایرانی اسلامی بحث و گفتمان عمومی شده است و طراحان پوشاک و مد ایرانی اسلامی به طور روزافزون، اقدام به ارائه مدل‌های نوین از لباس ایرانی اسلامی می‌کنند و نمایشگاه‌های لباس و مد ایرانی اسلامی را برگزار می‌کنند.
| بیشتر بخوانید : فشن چیست ؟ |
زیرمجموعه‌های رشته طراحی مد و پوشاک ایرانی اسلامی در ایران
رشته طراحی پارچه و لباس، یک رشته هنری کاربردی است که شامل سه گرایش طراحی بافت پارچه، طراحی پارچه و طراحی لباس می‌شود.
دروس مشترک در سه گرایش طراحی لباس، طراحی پارچه و طراحی بافت پارچه، شامل دروسی مانند مبانی هنرهای تجسمی، کارگاه طراحی پایه، کارگاه عکاسی پایه، هنر و تمدن اسلامی، آشنایی با هنر در تاریخ، آشنایی با هنرهای سنتی ایران، هندسه نقوش در صنایع دستی ایران، خوشنویسی و طراحی حروف، آشنایی با پارچه و لباس‌های سنتی ایران، پارچه شناسی، کارگاه طراحی بافت مقدماتی، کارگاه طراحی چاپ مقدماتی، کارگاه طراحی لباس مقدماتی، آشنایی با رشته‌های هنری معاصر، انسان، طبیعت و طراحی است.
دروس تخصصی در گرایش طراحی لباس شامل تاریخ لباس در ایران و جهان، کارگاه طراحی تخصصی، کارگاه دوخت، کارگاه طرح و تهیه الگو، کارگاه طراحی لباس، انسان، طبیعت و طراحی، تحقیق (طراحی لباس)، طرح و رساله نهایی می‌شود.
دروس تخصصی در گرایش چاپ پارچه شامل پارچه شناسی تخصصی، تاریخ پارچه و نساجی، کارگاه رنگرزی، تحول صنایع‌دستی در دنیا، کارگاه طراحی چاپ، تحقیق(چاپ پارچه) طرح و رساله نهایی، و در گرایش بافت پارچه شامل دروس تخصصی می‌شود.
رشته طراحی لباس، در هر دوره‌ای و با هر تاریخچه‌ای که در کشورمان آغاز شده باشد، این مسأله قابلً تأمل است که آیا بافرهنگ، هویت، ارزش‌ها، هنجارها و مهم‌تر از همه قوانین اساسی که رگه‌های اسلامی نیز دارد، همخوانی دارد یا خیر؟
مدرس دانشگاه علمی کاربردی، غیورزاده، تأکید می‌کند که رشته طراحی لباس در سراسر جهان به صورت علمی و با رعایت اصول پیش می‌روند. همچنین، در بسیاری از کشورها، دو سال ابتدایی تحصیل در این رشته صرف آموزش تخصصی طراحی می‌شود و سپس دانشجویان به عرصه پارچه و مد وارد می‌شوند.
غیورزاده بر این باور است که ناتوانی در تدریس رشته طراحی لباس در دانشگاه‌ها و آموزشگاه‌ها به دلیل تأکید بیش از حد بر دروس نظری در دانشگاه‌ها و عدم وجود زمان کافی در آموزشگاه‌ها برای ارائه دروس عملی است.
به طور کلی، تلفیق هنر ایرانی اسلامی با طراحی و بافت، انتخاب مناسب پارچه، چگونگی دوخت لباس و … بسیار مهم است. اما آیا توجه به پوشش ایرانی اسلامی به راحتی قابل درک و اجرا است؟
تولیدکنندگان مد و پوشاک ایرانی اسلامی و خط قرمزها؛ دانشجویان طراحی لباس ایرانی اسلامی و باورهای قلبی
تولیدکنندگان مد و پوشاک ایرانی اسلامی و خط قرمزها؛ دانشجویان طراحی لباس ایرانی اسلامی و باورهای قلبی
رعایت نکات مربوط به پوشش در تولید لباس در کشورمان از اهمیت بسیاری برخوردار است و تولیدکنندگان لباس باید به خط قرمزهایی احترام بگذارند. متأسفانه در تولید لباس در بسیاری از کشورها، ارزش‌ها و معیارهای مرتبط با فرهنگ پوششی در نظر گرفته نمی‌شوند که چنین لباس‌هایی مورداستفاده عامه جامعه ما نیست.
مهناز ترابیان، مسئول انستیتو طراحی لباس پارچه و لباس دانشکده شریعتی، به این مسئله اشاره می‌کند که یکی از مشکلاتی که در ایران با آن روبرو هستیم، عدم تعریف خط مرزها برای تولیدکننده‌هاست. او با تأکید بر این موضوع می‌گوید که “تونیک بلند پوشیدن تنها به خاطر حفظ حجاب کافی نیست و مفهوم لباس اسلامی باید فرم بدن را نشان ندهد.” همچنین، وی به تأثیر واحدهای درسی مرتبط با فرهنگ پوششی در رشته طراحی لباس اشاره کرده و ضرورت ترجمه و وارد شدن این مباحث به دروس دانشگاهی را بیان کرده است.
ترابیان با اشاره به ضرورت احساس لزوم حجاب توسط دانشجو، بر این باور است که گرایش و علاقه به پوشش ایرانی اسلامی نباید فقط در درس‌های دانشگاهی مورد تأکید قرار بگیرد بلکه اساتید دانشگاه نیز می‌توانند در ایجاد این علاقه و حس چشمگیری برای پوشش ایرانی اسلامی نقش مهمی داشته باشند. بنابراین، نه تنها درس‌های دانشگاهی بلکه قلبی‌ترین اعتقادات استادان در این زمینه نیز حائز اهمیت است.
به طور کلی، افزودن واحدهای درسی مرتبط با پوشش ایرانی اسلامی و تأکید بر اهمیت آن در رشته طراحی لباس، یکی از گام‌های اساسی و زیربنایی در جهت یک‌دست شدن این پوشش در کل جامعه است. اما با این وجود، آیا رقابتی بین پوشش‌های ایرانی و اسلامی و لباس‌های وارداتی از برندهای مختلف در بوتیک‌ها و فروشگاه‌های شیک و لوکس وجود دارد؟ گرایش عامه جامعه به هر یک از این پوشش‌ها ناشی از چه چیزی است؟
آیا مد و پوشاک ایرانی اسلامی قابل‌رقابت با مد روز در دنیاست؟
مد برای بسیاری از مردم جامعه جذاب است و به‌طور مداوم به دنبال آخرین رویدادهای لباس در دنیا هستند. تولیدکنندگان لباس در سراسر جهان با استفاده از روانشناسی رنگ، گرایش عمومی افراد در سنین و جنس‌های مختلف، و استفاده از تبلیغات پیشرفته، به روز شده و مد را در جوامع سراسر دنیا پخش می‌کنند. مد یک پدیده متغیر است که به‌صورت محدود برای مدت زمان کوتاهی بین افراد یک جامعه قابل مشاهده است و بسیاری از افراد برای آپدیت بودن خود، خود را ملزم به پیروی از آن می‌دانند. اما آیا آموزش مد در دروس تخصصی رشته طراحی لباس قابل تدریس است؟
محبوبه الهی، عضو هیأت علمی دانشگاه دکتر شریعتی و فارغ‌التحصیل از مدرسه عالی مد و لباس تحت نظر دانشگاه برایتون، با بیان اینکه پوشاک مجموعه‌ای از نمادهاست که با هم ترکیب شده‌اند و در کنار یکدیگر، به‌صورت سازمان‌یافته و یکپارچه بر پایه ملی، میهنی، تاریخی و اسطوره‌ای، یک هویت شناختی را برای یک جامعه شکل می‌دهند. هر قطعه لباس دارای مفهوم خاصی است و تا حدودی، با تعریف خودش در ارتباط است. وی یکی از چالش‌های رشته طراحی لباس را در عدم شناخت دقیق جامعه درباره ارزش و اهمیت این رشته می‌بیند، که منجر به کاهش باور و اعتقاد مسئولین درباره این حوزه شده است.
«در طراحی لباس باید به دیدگاه‌های ایرانی اسلامی توجه شود. ملاحظه شرایط اقلیمی و جغرافیایی، تناسب با دین اسلام و جامعه هدف بر اساس پارامترها و شاخصه‌های به‌روز در طراحی لباس حائز اهمیت است.»
به‌طور کلی، توجه به معیارهای دینی اسلامی در طراحی لباس نباید منجر به محدودیت شود. این‌گونه کارشناسان بیان داشته‌اند: «قوانین اسلامی در قضایای پوشاک و رنگ بسیار گسترده هستند، به‌طوری‌که درمان بعضی بیماری‌ها با استفاده از لباس‌های خاصی با جنس و رنگ مشخص صورت می‌گیرد. این امر نشان می‌دهد که باید با بحث در این زمینه به صورت علمی نگران باشیم.» وی بر این باور است که کم‌کاری طراحان ایرانی، عدم به‌روزی و تحقیقات کافی و عدم اطلاعات جامع و دلایلی هستند که باعث شده است طراحان غربی با بهره‌برداری از ضعف و عدم توانایی ما، طرح‌های خود را به بازار عرضه کنند.
امروزه، گرایش به لباس‌های تولید خارجی و فروش لباس‌های خارجی در ایران رو به افزایش است. هرچند که گاهی در حراج‌های ۵۰ و ۷۰ درصد و فصلی، لباس‌های خارجی به فروش می‌روند. واردکنندگان لباس با برنامه‌ریزی سالانه برای خرید لباس از کشورهای هم‌جواری مانند ترکیه و دبی، به‌راحتی بسته‌های سنگین لباس را به صورت قانونی و غیرقانونی وارد می‌کنند و از این روش فروش سودآوری خوبی کسب می‌کنند. پرسش این‌جاست که چرا با وجود توضیحات ارائه شده و برشمردن دلایل نادیده گرفتن فرایند طراحی و تولید لباس در ایران، حتی با تجهیز ساختار رشته طراحی لباس در دانشگاه‌ها به دروس پایه‌ای، متناسب با فرهنگ پوشش لباس وطنی با پایه اسلامی در کشورمان، هنوز نتوانسته‌ایم به طور کامل این فرهنگ را جا‌افزار کنیم.
| بیشتر بخوانید : آشنایی با اصطلاحات مد و فشن به انگلیسی و فارسی |
دروس پایه‌ای دانشجویان طراحی لباس مد و پوشاک ایرانی اسلامی جوابگوست؟
شاید روزی برسد که موفق به ترویج مد ایرانی اسلامی شویم. اما این موضوع زمانی تحقق می‌یابد که تمام تلاشمان را بکار بندیم. به دلیل ماهیت لباس و نوع پوشش از نظر جلوه‌گری، آیا هنوز هم می‌توانیم در این دنیای پرهیاهو و رنگارنگ، مثلاً از پوشش قوم‌های ایرانی یاد کنیم؟ تا آنجا که تاریخ ایران و تصاویری که از نوع پوشش در میان اقوام کهن ایرانی به‌دست‌آمده است، می‌توان دریافت که این نوع پوشش بدن‌نما نبوده و از رنگ‌های طبیعی و فرهنگ اصیل ایرانی الهام گرفته بود. اما این موضوع که می‌توان با توجه به تنوع پوشش در جامعه، هنوز هم بر سبک‌های پوشش سنتی نظر داشت، قابل‌تأمل است.
ربابه غزالی، عضو هیأت علمی گروه طراحی پارچه و لباس دانشگاه الزهرا (س) در این باره می‌گوید: «لباس قوم‌های ایرانی از نظر پوشش مشکلی ندارد، اما با توجه به فضای شهری و شرایط حضور، به‌ویژه بانوان در جامعه، با حفظ همان مؤلفه‌ها می‌تواند امروزی شود.»
وی بر این باور است که اگر بر روی مد اسلامی کار نکنیم، در خلأ ایجادشده، کسانی که می‌خواهند هم از نظر اقتصادی و هم از نظر فرهنگی فضای جامعه را به‌سوی خود ببرند،جولان خواهند داد. به اعتقاد این کارشناس، اکنون ما قوی کارنکرده‌ایم و این فضای خالی ایجادشده است. در این زمینه از افرادی که کار خوب ارائه کرده بودند هم حمایت نشد.
غزالی درباره اضافه شدن واحدهای آموزشی به درس‌های طراحی لباس اظهار نظر کرده است و تأکید می‌کند که دو واحد تئوری عفاف و حجاب کافی نیست و برای ارتقاء مهارت طراحان، حداقل سه واحد عملی طراحی لباس ایرانی اسلامی باید اضافه شود. او در خصوص اهمیت کار فرهنگی درازمدت صحبت می‌کند و تأکید می‌کند که این کار باید به‌صورت پیوسته و بدون وقفه انجام شود. به نظر او اگر فرهنگ مناسبی را در جامعه خود ایجاد کردیم، اقتصاد نیز در این زمینه بهبود خواهد یافت. در جامعه ما علاقه و تمایل به چنین فرهنگی وجود دارد، اما متأسفانه به درستی پاسخ داده نمی‌شود.
خلأ حمایت دولت از طراحان لباس مد و پوشاک ایرانی اسلامی
بهتر است به مسئله‌ای که فراتر از مرزهاست و تنها بر روی ایران و پوشش ایرانی اسلامی تمرکز نکرده، توجه کنیم. در حوزه پوشاک اسلامی، آلمان نیز با تأسیس اولین مرکز طراحی لباس اسلامی مورد بررسی قرار می‌گیرد. یک طراح لباس مسلمان به نام بلقیس بخر شیوا مهاجری که حدود ۱۳ سال پیش به آلمان مهاجرت کرد، توانست اولین مرکز طراحی لباس زنان مسلمان در آلمان را تأسیس کند. وی که در رشته طراحی لباس در دانشگاه آلمانی تحصیل کرده بود، هرگز فکر نمی‌کرد که به تأسیس اولین مرکز طراحی لباس اسلامی در آلمان برسد.
طراحی لباس اسلامی که باید پوششی مناسب و با افزودنی‌های زیاد نباشد، امری بسیار پیچیده است. مهاجر مسلمان به خبرگزاری آلمان گفت: “وقتی حجاب را برای خودم انتخاب کردم، فهمیدم که لباس‌هایی که با توجه به اصول اسلامی و همچنین با مدرنیته غرب سازگار باشند، در بازار آلمان به‌راحتی قابل دسترسی نیستند. به همین دلیل برای اولین بار به فکر تأسیس مرکز طراحی لباس اسلامی برای زنان مسلمان در آلمان افتادم.”
این طراح لباس در سال ۲۰۱۲ مرکز طراحی لباس اسلامی را راه‌اندازی کرد و فروش محصولات آن را به‌صورت آنلاین انجام داد. علاوه بر این، در مارس ۲۰۱۳، اولین نمایشگاه لباس اسلامی در آلمان برگزار شد. این مسئله وقتی اهمیت پیدا می‌کند که بدانیم اکثر زنانی که از لباس اسلامی استفاده می‌کنند، به دلایل دینی نیستند و تنها به خاطر پوشش بلند و مناسب این لباس‌ها از آن استفاده می‌کنند.
بدیهی است که پوشش اسلامی تنها گزینه‌ای نیست که برای زنان مسلمان در دسترس است. در واقع، بخشی از فرهنگ هر جامعه، انتخاب لباس است و حتی در محافل و جلسات رسمی نیز، ظاهر شدن با لباسی که به‌راحتی قابل قبول باشد، برای زنان مهم است. البته اگر اهمیت پوشش و جنسیت را نادیده بگیریم، این موضوع در بسیاری از جوامع دیده می‌شود. لذا، در صورتی که تعریف مناسبی از پوشش داشته باشیم و با توجه به معیارها و ارزش‌های انسانی موجود در جامعه، تلاش کنیم آن را رشد بدهیم و در نمایشگاه‌های مد و لباس شرکت کنیم، بسیاری از نظرات دیگران را به خود جلب می‌کنیم. این موضوع به دولت و آموزش عالی بستگی دارد و می‌تواند برای ترویج پوشش، یک قدم جلوتر باشد. به گفته رییس انستیتو طراحی پارچه و لباس دانشکده شریعتی: “طراحان جوان و خلاق ما در حال طراحی هستند، اما متأسفانه حمایت ندارند. آن‌ها طرحی با استفاده از رنگ و برش و با در نظر گرفتن تمام مبانی اسلامی ارائه می‌دهند، اما تولیدکننده آن را قبول نمی‌کند و آن طرح فروش نمی‌یابد. همچنین دولت هم حمایتی نمی‌کند و تنها با بودجه کم جشنواره‌ها را برگزار می‌کند. اما به نظر می‌رسد که هیچ تغییری صورت نمی‌گیرد.
درنهایت
با وجود موانع آموزشی در کشورمان، از جمله کمبود واحدهای درسی مرتبط با فرهنگ ایرانی اسلامی در رشته طراحی لباس و اولویت بخشیدن به پر کردن جاهای خالی در دسترسی به این رشته، اجازه دادن به هر تولیدکننده‌ای که درباره رشته طراحی و تولید لباس آگاهی ندارد، به بازار تولید می‌پردازد که می‌تواند مضر باشد.
دلیل عدم پذیرش هر طرحی نیز این است که پارامترهای طراحی لباس تنها برای کسب سود در نظر گرفته نشده است، بلکه باید با الگوهای جامعه همخوانی داشته باشد. همچنین، پوشاک و مدهای اسلامی باید ویژگی‌ها و سلیقه مردم را نیز در نظر بگیرند و به عنوان پوشش اصلی قابل قبول باشند. برای رسیدن به پیشرفت و موفقیت در طراحی لباس، باید تمرکز بر طراحی و تولید لباس‌هایی بافرهنگ ایرانی اسلامی باشد. این مسئله تنها با صدای یک دست بهبود نمی‌یابد و باید مسئولان باور و اعتقاد مناسبی نسبت به رشته طراحی لباس داشته باشند.
