یکی از عوامل اصلی جذب گردشگران به کشور ما، شاهکارهای معماری ایرانی هستند که در سطح جهانی برای علاقه‌مندان به معماری و تاریخ شناخته شده‌اند. در این مقاله با برجسته‌ترین معماری‌های ایران آشنا می‌شوید که تعدادی از آن‌ها جزء شاهکارهای معماری ایرانی اسلامی نیز محسوب می‌شوند.
یکی از جاذبه‌های ایران برای مردم جهان، ساختمان‌های شگفت‌انگیز از معماری ایرانی است که بسیاری از آن‌ها شهرت جهانی دارند. از دوران اولین حکومت‌های ایرانی تا به امروز، ساختمان‌های بسیار زیبا در نقاط مختلف ایران با ویژگی‌های متفاوت و بی‌نظیری ایجاد شده‌اند که هنر معماران برجسته و نامدار دوره‌های مختلف را نمایان می‌سازند. از طرفی، معماری ایرانی با تزئینات ویژه و بسیار زیبا با استفاده از هنرهای مختلفی از جمله کاشی‌کاری، گچ‌بری، معرق، مقرنس، حجاری و نجاری مشهور است که با نمادهایی از اصالت ایرانی تلفیق شده‌اند و آثاری دلنشین و منحصر به فرد را به وجود آورده‌اند.
ساخت بسیاری از بزرگترین معماری‌های ایران به دوره‌های صفویه و قاجاریه بازمی‌گردد. همچنین با ورود اسلام و به ویژه مذهب تشیع به ایران در دوران صفوی، بسیاری از شاهکارهای معماری ایران که در دوران حکومت صفویان و همچنین بعد از آن بنا شده‌اند، در دسته شاهکارهای معماری اسلامی قرار می‌گیرند. در این مقاله از مجله، تعدادی از زیباترین شاهکارهای معماری ایران و زیباترین معماری‌های ایرانی را معرفی و بررسی می‌کنیم. با ما همراه باشید.
شاهکارهای معماری ایران در اصفهان
شاهکارهای معماری ایران در اصفهان
آثار تاریخی موجود در اصفهان که اکثراً به دوران صفویه برمی‌گردند، از برجسته‌ترین و زیباترین نمونه‌های معماری ایرانی هستند. در این بخش با برترین معماری‌ها که در اصفهان واقع شده‌اند، آشنا می‌شوید.
| بیشتر بخوانید : هنر اسلامی از دیدگاه اندیشمندان مسلمان |
مسجد امام (شاه)
آدرس: اصفهان، میدان نقش جهان
مسجد امام یا شاه که به نام‌های مسجد جامع عباسی و مسجد سلطانی نیز شناخته می‌شود، از زیباترین بناهای معماری ایرانی است که شهرت جهانی دارد. این شاهکار معماری ایرانی اسلامی، در زمان صفویان و تحت فرمان شاه عباس ساخته شده است که امروزه در جنوب میدان نقش جهان قرار دارد. این ساختمان ترکیبی بی‌نظیر از هنرهای معماری، کاشی‌کاری و حجاری به بهترین شکل ممکن است و تحت نظر مهارت‌دارترین متخصصان این حرفه‌ها ایجاد شده است. معمار اصلی این بنا، استاد علی‌اکبر اصفهانی بوده که در زمان خود یکی از برجسته‌ترین معماران این دوره بوده و نام او به عنوان مهندس معمار بنا در کتیبه سردر مسجد ثبت شده است.
در بخش دیگری از کتیبه سردر این مسجد که معروف‌ترین مسجد اصفهان و یکی از بهترین آثار معماری ایرانی به شمار می‌آید، با خط ثلث آمده که هزینه ساخت این بنا از مال شخصی شاه عباس صفوی پرداخت شده و او آن را به روح جد خود، شاه طهماسب هدیه داده است. کتیبه سردر مسجد به دست خوشنویس ماهر و نامدار دوره صفویان، علیرضا عباسی نوشته شده و سایر کتیبه‌هایی که در تزئینات این بنا دیده می‌شود، از هنر خوشنویسان برجسته عصر صفوی ایجاد شده‌اند.
گنبد اصلی مسجد شاه دارای ارتفاع ۵۲ متری است و مناره‌های این مسجد به ارتفاع ۴۰ و ۴۸ متر دارند. استفاده از قطعات بزرگ سنگ‌های مرمر یکپارچه و سنگ‌های نفیس، جذابیت این مسجد را افزایش می‌دهد. گفته می‌شود که در زمان ساخت مسجد، یک معدن جدید از سنگ مرمر در اصفهان کشف شده بوده که این ممکن است علت استفاده فراوان از سنگ‌های مرمر در ساخت این بنا باشد.
محراب اصلی مسجد که در شبستان جنوبی واقع شده، یکی از زیباترین محراب‌های معماری است. بیشترین تزئینات این بنا با کاشی‌کاری‌هایی از کاشی‌های خشت هفت‌رنگ و کتیبه‌های با خط ثلث انجام شده است. همچنین، در این بنا می‌توان به زیباترین سقف‌های تاریخی ایرانی برخورد کرد. اگر به معماری اسلامی علاقه دارید، این شاهکار معماری ایرانی اسلامی یکی از بهترین گزینه‌ها برای بازدید است.
مسجد شیخ لطف الله
آدرس: اصفهان، میدان نقش جهان
مسجد شیخ لطف‌الله در دوره صفویه ساخته شده و به دستور شاه عباس اول اجرا گردید. این مسجد به نام شیخ لطف‌الله معروف است، که به شیخ لطف‌الله میسی هم شناخته می‌شود. او یکی از علمای لبنانی بود که به دعوت حکومت صفویه به ایران مهاجرت کرده بود. این مسجد همچون سایر مساجد در دوره صفویه اهمیت ویژه‌ای داشته و به نام شیخ لطف‌الله نام‌گذاری شده است. شیخ لطف‌الله یکی از علمای بزرگ شیعه بوده و در ایران زندگی کرده و تدریس انجام داده است.
معماری این مسجد کمی با سایر مساجد متفاوت است، زیرا مناره و حیاطی ندارد. در تزئینات این بنا از کاشی‌کاری به سبک معرق استفاده شده و بسیاری از کتیبه‌ها با خط ثلث از خوشنویسان معروف عصر صفوی به خصوص علیرضا عباسی نوشته شده‌اند. معمار این مسجد استاد محمدرضا اصفهانی بوده که نام او در کتیبه‌ای در محراب مسجد ثبت شده است. محراب این مسجد با کاشی‌کاری‌های معرق و مقرنس‌های بسیار زیبا و بی‌نظیر تزئین شده است و کتیبه‌هایی با خط علیرضا عباسی و باقر بنا در این محراب قرار دارند. تاریخ‌شناسان و متخصصان معماری از این مسجد به دلیل زیبایی آن تعریف‌های زیادی داده‌اند. آرتور پوپ، مورخ مشهور آمریکایی، این مسجد را به عنوان یکی از بهترین آثار هنری ایران توصیف کرده و از کمال آثار زیبایی در آن نوشته است:
در این بنا کوچکترین نقصی مشاهده نمی‌شود، اندازه‌ها بسیار دقیق، طراحی بسیار محکم و زیبا و به طور کلی ارتقاء یافته، در حالی که نماینده تضاد بین دنیای مشغول به افتراق و دنیای ساکت و آرامی است که نمادی از ایمان دینی و الهام از آسمانی ندارد.
خرید بلیت با بهترین نرخ در سایت علی بابا
عمارت عالی‌قاپو
آدرس: اصفهان، میدان نقش جهان
عبارت لغوی عالی‌قاپو به معنای درگاه بلند یا سردر بزرگ اشاره دارد. ساختمان عالی‌قاپو در شهر کاشان واقع شده و از نمونه‌های برجسته معماری ایرانی به شمار می‌آید. این ساختمان با ارتفاع ۴۸ متر و ۶ طبقه در ضلع غربی میدان نقش جهان قرار دارد. ساخت اصلی این عمارت در دوره حکومت شاه عباس اول صفوی آغاز شده و در ادامه توسط سلسله پادشاهان صفوی گسترش یافت تا به شکل فعلی خود درآمد. یکی از ویژگی‌های برجسته این ساختمان، تزئینات آن با مینیاتورهایی است که توسط هنرمند معروف دوره صفوی، رضا عباسی، انجام شده است.
اما جنبه مهم‌تری که عالی‌قاپو را از دیگر بناهای تاریخی متمایز می‌کند و آن را در فهرست شاهکارهای معماری ایرانی جای داده، وجود یک سالن ویژه به نام “اتاق صوت” یا “سالن موسیقی” در این ساختمان است. این سالن با طراحی و تزئین ویژه‌ای احداث شده و در دیوارها و سقف آن گچ‌بری‌های بسیار زیبا و منحصر به فردی دیده می‌شود که به شکل سازه‌های موسیقی طراحی شده‌اند. این تزئینات گچ‌بری نه تنها به جلوگیری از انعکاس صداهای اضافی در محیط کمک می‌کنند بلکه به بهبود کیفیت صدای نوازندگان نیز کمک می‌کنند.
طراحی خانه عالی‌قاپو با رعایت اصول و ارزش‌های معماری ایرانی به انجام رسیده و تزئینات آن با نقاشی‌ها و گچ‌بری‌ها از زیبایی‌های برجسته این بنا است. از جمله ویژگی‌های جالب این ساختمان می‌توان به وجود آثار صنیع‌الملک و کمال‌الملک، دو نقاش معروف ایرانی، در دیوارها و سقف‌های اتاق‌های مختلف اشاره کرد. این نقاشان هر سالن را به شیوه‌ای خاص طراحی و تزئین کرده‌اند.
تزئینات خانه عالی‌قاپو با تمرکز بر فرهنگ و هنر ایرانی و نمایش داستان‌های اسطوره‌ای مانند لیلی و مجنون و یوسف و زلیخا، به اصالت فرهنگی ایران پایبند است. همچنین، برخی از تزئینات گچ‌بری نشان‌دهنده کسب‌وکار صاحب بنا است. در طول ۱۸ سالی که به ساخت این اثر شاهکار معماری ایرانی اختصاص یافت، بیش از ۱۵۰ گچ‌کار و آینه‌کار به ساخت این بنا همکاری داشتند.
بهترین معماری های ایران در کاشان
بهترین معماری های ایران در کاشان
از جاذبه های توریستی برجسته کاشان، خانه های تاریخی این شهر به خوبی فرصت ظرافت و هنر معماری ایرانی را نمایان می سازند. معماری عالی ایران را در کاشان بشناسید:
خانه بروجردی‌ها
آدرس: کاشان، خیابان علوی
خانه بروجردی‌ها یکی از برجسته‌ترین مثال‌های معماری ایرانی است که ساخت آن به دوره قاجار برمی‌گردد و فرآیند ساخت آن حدوداً ۱۸ سال به طول انجامید. این ساختمان به عنوان یکی از دارایی‌های شخصی شناخته می‌شده و متعلق به سید حسن بروجردی (نطنزی) بود. داستان ساخت این خانه به زمانی برمی‌گردد که پسر سید حسن بروجردی به دختر سید جعفر طباطبایی، صاحب خانه مشهور طباطبایی‌ها، علاقه‌مند می‌شود و طباطبایی شرط می‌کند که داماد، خانه‌ای به شکوه و زیبایی خانه طباطبایی‌ها داشته باشد تا ازدواج انجام شود. بروجردی‌ها ساخت این خانه را آغاز می‌کنند و خانه بروجردی‌ها با عظمت و شکوهی حتی بیشتر از خانه طباطبایی‌ها، پس از گذشت حدوداً ۱۸ سال به پایان می‌رسد.
طراحی و معماری این بنا توسط علی مریمی کاشانی، یکی از ماهرترین معماران دوره قاجار، انجام شده و وی همه هنر و مهارت خود را با دقت و ظرافت برای ساخت این خانه به کار برده است. تزئینات اصلی این خانه با نقاشی و گچ‌بری صورت گرفته است. یکی از جذاب‌ترین ویژگی‌های خانه بروجردی‌ها، وجود آثار صنیع‌الملک و کمال‌الملک، دو نقاش برجسته ایرانی در دیوارها و سقف‌های اتاق‌های مختلف این خانه است که هر اتاق را به یک شیوه خاص طراحی و تزئین کرده‌اند.
طراحی خانه بروجردی‌ها به ارزش‌ها و مفاهیم فرهنگی ایرانی پایبند بوده و بسیاری از نقاشی‌ها داستان‌های اصیل و مشهوری مانند داستان لیلی و مجنون یا یوسف و زلیخا را به تصویر می‌کشند. همچنین، برخی از تزئینات گچ‌بری نیز به نمایش کسب‌وکار صاحب خانه می‌پردازند. در طی حدوداً ۱۸ سالی که به ساخت این اثر شاهکار معماری ایرانی اختصاص داشت، بیش از ۱۵۰ گچ‌کار و آینه‌کار در ساخت این بنا شرکت کردند.
خانه عباسیان
محل واقعیت: کاشان، خیابان علوی
یکی از شاهکارهای برجسته معماری ایران، خانه عباسیان است که با سبک معماری منحصر به فردی در دوران قاجار ایجاد شده و متعلق به حاج محمدابراهیم تاجر کاشی، یکی از تاجران برجسته چینی و بلور در دوران قاجار بوده است. مساحت بزرگی دارد که بعد از درگذشت مالک اصلی خانه به پنج بخش مستقل تقسیم می‌شود. فرآیند ساخت این ساختمان تقریباً ۲۰ سال به طول انجامید و هنرهای ظریف معماری از جمله گچ‌بری، نقاشی، مقرنس، و حجاری به بهترین شکل ممکن در تزئین این خانه به کار رفته‌اند.
یکی از اصول معماری اصیل ایرانی، قرار دادن قرینه و ایجاد فضاهای مناسب با آب و هوای فصل‌های مختلف سال است که در این بنا به زیباترین شکل رعایت شده است. همچنین، وجود فضاهای داخلی و خارجی، دیوارهای بلند اطراف ساختمان برای محافظت از نظرات خارجی و اتاق‌های چند طبقه نمایانگر معماری دوران قاجاری است که خانه عباسیان نیز به همین شکل احداث شده است. اما ویژگی تمیز این خانه که آن را از سایر خانه‌های قدیمی تمیز می‌کند و آن را به یک شاهکار معماری ایرانی تبدیل می‌کند، سبک گودال باغچه است. در معماری سنتی ایران، یک طبقه به سمت زیرزمین در وسط حیاط مرکزی می‌رفت. این نوع معماری به دلیل اقلیم‌های خشک کویری در کاشان، یزد و نائین رایج بود. گودال باغچه این امکان را فراهم می‌کرد که به آب قنات دسترسی داشته باشد و همچنین خاک مورد نیاز برای استفاده در ساختمان را تامین می‌کرد.
بهترین معماری های ایران در استان فارس
بهترین معماری های ایران در استان فارس
استان فارس و شیراز از هزاران سال پیش از مراکز آباد ایران بوده و به عنوان پایتخت حکومت‌های مختلف هم شناخته می‌شده است. به همین دلیل ساختمان‌های تاریخی مهم و ارزشمندی در این شهر و استان وجود دارند که در این بخش به معماری برجسته ایران در شیراز و فارس می‌پردازیم.
پرسپولیس
آدرس: استان فارس، مرودشت
پرسپولیس یا تخت جمشید از نمادهای بزرگ ایران و یکی از شاهکارهای برجسته معماری ایران باستان به حساب می‌آید. این مکان برای مدت‌ها پایتخت امپراتوری هخامنشیان بوده است و توسط داریوش اول بنیان‌گذاری شده است. مجموع مساحت کاخ‌ها و سازه‌های پرسپولیس بیش از ۱۲۵ هزار متر مربع است و ساخت این مجموعه با عظمت و افتخار، حدود ۱۲۰ سال به طول انجامید. هنر معماری ایران باستان با این مکان به شکل کامل به نمایش درآمده و از اصول و تکنیک‌های بسیار ویژه‌ای در ساختمان‌های پرسپولیس استفاده شده است.
پرسپولیس به تقسیم‌بندی‌های مختلفی تقسیم می‌شود، هر یک دارای زیبایی ویژه‌ای با کتیبه‌ها، سنگ‌نبشته‌ها و حجاری‌های بی‌نظیری هستند. یکی از نکات جالب در پرسپولیس، وجود کتیبه‌هایی است که به دوران هخامنشیان تعلق ندارد و حتی کتیبه‌هایی از دوران قاجار هم در این مکان یافت می‌شود. از ویژگی‌های مهم پرسپولیس، تأثیرگذاری آن بر معماری باستان و معماری مدرن ایرانی است. تأثیر معماری هخامنشیان بر ساختمان‌ها و منازل قدیمی ایرانی، نقش رستم، تخت سلیمان آذربایجان و همچنین تأثیرات هنر معماری هند و یونان، به وضوح قابل مشاهده است. علاوه بر این، معماری مدرن نیز تحت تأثیر پرسپولیس قرار گرفته و ساختمان‌هایی مانند کاخ شهربانی، ساختمان صندوق بانک ملی ایران و دبیرستان انوشیروان دادگر از نمونه‌های جذاب معماری قدیمی ایرانی هستند.
| بیشتر بخوانید :معماری چیست ؟ |
مسجد نصیرالملک
آدرس: شیراز، خیابان لطفعلی‌خان زند
مسجد نصیرالملک یا مسجد صورتی که از زیباترین و مشهورترین اثرهای معماری اسلامی در ایران است، در دوره قاجار و به دستور میرزا حسن‌علی‌خان مشهور به نصیرالملک، یکی از اشراف برجسته شیراز، ساخته شده است. از مهمترین ویژگی‌های این مسجد که عامل اصلی شهرت آن نیز می‌باشد، استفاده از شیشه‌های رنگی در شبستان اصلی آن است که در ساعات مشخصی از روز به ویژه اولین ساعات بعد از طلوع آفتاب، با انعکاس نور در فضای شبستان، چشم‌انداز بی‌نظیر و شگفت‌انگیزی را خلق می‌کند.
از دیگر ویژگی‌های این شاهکار معماری ایرانی اسلامی، استفاده از هنر کاشی‌کاری و مقرنس به شیوه‌ای منحصر به فرد است که مسجد نصیرالملک را به یکی از شگفت‌انگیزترین مساجد ایران تبدیل کرده است. در ورودی اصلی مسجد، با کاشی‌های هفت‌رنگ که همگی رنگ‌های طبیعی دارند، تزئیناتی به شکل گل‌های سرخ و گل‌های زنبق شیراز دیده می‌شود.
دلایلی که باعث شده این مسجد به مسجد صورتی هم شناخته شود، شامل غالب بودن رنگ صورتی در تزئینات کاشی‌کاری مسجد و همچنین استفاده از رنگ صورتی در شیشه‌های رنگی شبستان اصلی است. تزئینات بخش‌هایی از این مسجد الهام گرفته از مسجد وکیل شیراز است.
شاهکار معماری ایرانی اسلامی در زنجان
شاهکار معماری ایرانی اسلامی در زنجان
با مهمترین بنای تاریخی زنجان آشنا شوید:
گنبد سلطانیه
آدرس: زنجان، سلطانیه
گنبد سلطانیه، آرامگاه یکی از پادشاهان ایلخانی به نام سلطان محمد خدابنده یا اولجایتو است که یکی از آثار ثبت شده در فهرست میراث جهانی یونسکو و از برجسته‌ترین معماری های تاریخی ایران محسوب می‌شود. گنبد این ساختمان با ارتفاع ۵۰/۴۸ متر و قطر دهانه ۴۰/۲۴ متر، بزرگترین گنبد تاریخی ایران و بزرگترین گنبد آجری در جهان پس از کلیسای جامع فلورانس ایتالیا و مسجد ایاصوفیه ترکیه است. برخی از باستان‌شناسان و معماران برجسته جهان، ساختار گنبد سلطانیه را مشابه با گنبد کلیسای جامع فلورانس می‌دانند، اما باید گفت که سبک معماری این گنبد به صورت منحصربه‌فردی طراحی شده است؛ معماران این بنا، گنبد سلطانیه را به نحوی طراحی کرده‌اند که مقاومت آن در برابر زلزله افزایش یافته است.
در میان شاهکارهای معماری سنتی ایرانی، برای اولین بار در تزئینات گنبد سلطانیه از هنر کاشی‌کاری در سطح بسیار بالا و پیچیده استفاده شده است. گنبد سلطانیه یک مجموعه شگفت‌انگیز از هنرهای تزئینی معماری ایرانی است که هنرهایی مانند کاشی‌کاری، گچ‌بری، مقرنس‌کاری، خطوط تزئینی و کتیبه‌نویسی را به نمایش برده و به شکلی بسیار زیبا و هنرمندانه به نمایش گذاشته است. برای ایجاد بدنه اصلی گنبد سلطانیه و سایر ساختارهای آن از آجر بهره گرفته شده و برای تزئین گنبد از کاشی‌های فیروزه‌ای و لاجوردی با استفاده از تکنیک معرق‌کاری استفاده شده است. گنبد سلطانیه یکی از شاهکارهای معماری منحصر به فرد ایرانی است و به قدری عظیم است که از اکثر نقاط شهر قابل رویت است.
کلام آخر
هنر معماری ایران شهرت جهانی دارد و شاهکارهای معماری ایران به عنوان یکی از مهمترین دلایل جذب توریست‌های داخلی و خارجی به کشور شناخته می‌شوند. معماری ایرانی با ویژگی‌های منحصر به فرد خود، جاذبه بسیاری از افراد سراسر جهان را دارد. در این مقاله از مجله، به بررسی تعدادی از بهترین معماری های ایران و نیز شاهکارهای معماری ایرانی اسلامی پرداختیم. اگر شما از دوستداران هنر معماری و گردشگری هستید و تاکنون این شاهکارهای تاریخی را ندیده‌اید، با مطالعه این مقاله و آشنایی بیشتر با این مکان‌ها، می‌توانید بازدید از آن‌ها را در برنامه سفرهای خود قرار دهید.
