سیستم عصبی یا دستگاه عصبی مرکزی فرمانبردار بدن است. این سامانه که از مغز مرکزی کنترل می‌شود، حرکات، افکار و واکنش‌های خودکار شما را در تعامل با محیط اطراف کنترل میکند. به علاوه، عملکرد سایر اعضا و فرآیندهای بدن مانند هضم، تنفس و رشد جنسی را نظارت میکند. بیماری، حادثه، مواد مسموم و پیری طبیعی می‌توانند به سیستم عصبی آسیب برسانند.
سیستم عصبی چه وظایفی دارد؟
سیستم عصبی چه وظایفی دارد؟
می‌توان گفت سامانه عصبی تقریباً هر کاری از جمله فکر، صحبت و احساسات را هدایت و فرآیندهای پیچیده‌ای مانند حرکت، تفکر و حافظه را کنترل میکند. همچنین، نقشی اساسی در انجام کارهای خودکار و بی‌فکر مانند تنفس، تعرق و زمزمه زدن دارد. افکار، حافظه، یادگیری و احساسات.
حفظ تعادل و هماهنگی.
حواس، شامل تفسیر دیدن، شنیدن، چشیدن، لمس و احساس کردن توسط مغز.
خواب، بهبود و پیری.
ضربان قلب و الگوهای تنفسی.
عکس‌العمل به وضعیت‌های استرس‌زا.
فرآیند هضم، احساس گرسنگی و تشنگی.
فرآیندهایی مانند بلوغ.
این سامانه پیچیده مرکز فرماندهی و کنترل بدن است و با تنظیم فعالیت‌های بدن شرایط بدن را تنظیم و امکان تجربه را فراهم میکند.شبکه گسترده‌ای از عصب‌ها سیگنال‌های الکتریکی را به سایر غدد، سلول‌ها و عضلات در سراسر بدن منتقل میکند. این عصب‌ها اطلاعات را از محیط بیرون دریافت می‌کنند. سپس، آنها را تفسیر کرده و کنترل پاسخ بدن را بر عهده می‌گیرند. این فرآیند مشابه یک شبکه انتقال اطلاعات بزرگ عمل میکند که در سراسر بدن جریان دارد.
| بیشتر بخوانید :نکات طلایی داشتن پوست زیبا و مراقبت از پوست |
عملکرد سیستم عصبی چگونه است؟
عملکرد سیستم عصبی چگونه است؟
دستگاه عصبی با استفاده از سلول‌های تخصصی عصبی، به نام نورون، سیگنال یا پیام‌ها را به سراسر بدن منتقل میکند. این پیام‌های الکتریکی بین مغز، غدد، اعضا و عضلات حرکت می‌کنند.
این پیام‌ها به فرد کمک می‌کنند تا اعضا را در حرکت قرار دهد و احساساتی مانند درد را تجربه کند. چشم‌ها، گوش‌ها، زبان، بینی و اعصاب سراسر بدن اطلاعاتی درباره محیط اطراف جمع‌آوری می‌کنند. سپس، این اعصاب داده‌ها را به مغز و از آنجا به سراسر بدن منتقل می‌کنند. انواع مختلف نورون سیگنال‌های متفاوتی را ارسال می‌کنند: نورون‌های حرکتی مسئولیت حرکت عضلات را بر عهده دارند، نورون‌های حسی اطلاعات را از حواس دریافت می‌کنند و سیگنال‌هایی را به مغز ارسال می‌کنند. انواع دیگر نورون‌ها فعالیت‌هایی را کنترل می‌کنند که بدن به طور خودکار انجام می‌دهد: تنفس، لرزش، ضربان قلب منظم و هضم غذا.
سیستم عصبی متشکل از چه بخش‌هایی است؟
سیستم عصبی دارای دو بخش اصلی است. هر بخش حاوی میلیاردها سلول به نام نورون است. این سلول‌های ویژه سیگنال‌های الکتریکی را از طریق بدن انتقال می‌دهند تا به آن بگویند چه کاری انجام دهد.
بخش‌های اصلی سیستم عصبی شامل:
سیستم عصبی مرکزی (CNS)
مغز و نخاع سیستم عصبی مرکزی را تشکیل می‌دهند. مغز از اعصاب بدن برای ارسال پیام به سایر نقاط آن استفاده میکند. هر عصب دارای یک پوشش خارجی محافظ به نام میلین است. میلین عصب را عایق میکند و در انتقال پیام‌ها کمک میکند.
سیستم عصبی محیطی (PNS)
این قسمت شامل اعصاب بسیاری است که از سیستم عصبی مرکزی به سراسر بدن تشعشع می‌یابند؛ یعنی اطلاعات را از مغز و نخاع به اندام‌ها، بازوها، پاها و انگشتان دست و پا منتقل می‌کنند. دستگاه عصبی حاشیه‌ای شامل بخش‌های زیر است:
سیستم عصبی سوماتیک
سیستم عصبی سوماتیک یا سیستم عصبی جسمانی زیرمجموعه‌ای از سیستم عصبی حاشیه‌ای است که تقریباً در تمام مناطق بدن گسترش می‌یابد.
سیستم عصبی سوماتیک دو وظیفه اصلی دارد:
ورودی حسی به جز بینایی
کنترل حرکت
اعصاب در این سیستم اطلاعات را از حس‌ها به مغز منتقل می‌کنند. همچنین، آنها دستوراتی را از مغز به عضلات انتقال می‌دهند تا بتوانید حرکت کنید. این سیستم کنترل حرکات ارادی بدن را برعهده دارد.
سیستم عصبی خودمختار
بخشی از سیستم عصبی است که ارتباط مغز را با بیشتر از اندام‌های داخلی برقرار میکند و فعالیت‌های خودکار بدن را کنترل میکند.
سیستم عصبی خودمختار به سه بخش تقسیم می‌شود که هر کدام وظایف خاص خود را دارند:
سیستم عصبی سمپاتیک: این سیستم فعالیت‌های بدن را در شرایط نیاز، به خصوص در موقعیت‌های استرس یا خطرناک، تحریک میکند. این سیستم مسئول واکنش های مبارزه یا فرار در بدن است که جانوران در پاسخ به موقعیت‌های خطرناک نشان می‌دهند.
سیستم عصبی پاراسمپاتیک: این قسمت از سیستم عصبی خودمختار به صورت معکوس به سیستم عصبی سمپاتیک عمل میکند. این سیستم مسئول فرآیندهای استراحت و هضم در بدن است.
سیستم عصبی گوارش: این بخش از سیستم عصبی خودمختار کنترل و مدیریت عملکرد گوارش را در بدن بر عهده دارد.
چه شرایط و اختلالاتی عملکرد دستگاه عصبی را تحت تأثیر قرار می‌دهد؟
چه شرایط و اختلالاتی عملکرد دستگاه عصبی را تحت تأثیر قرار می‌دهد؟
هزاران اختلال و شرایط می‌تواند بر عصب‌ها تأثیر بگذارد. عصب آسیب دیده در انتقال پیام مشکل دارد تا جایی که ممکن است با شدت زیاد آسیب قادر به دریافت و ارسال پیام نباشد. آسیب عصبی منجر به کاهش حس، احساس سوزش یا درد می‌شود. همچنین، ممکن است حرکت دادن ناحیه آسیب دیده برای فرد دشوار یا غیرممکن باشد.
آسیب عصبی می‌تواند به روش‌های مختلفی اتفاق بیفتد. برخی از رایج‌ترین علل آسیب عصبی شامل:
– بیماری: بسیاری از عفونت‌ها، سرطان‌ها و بیماری‌های خودایمنی مانند دیابت، لوپوس و آرتریت روماتوئید می‌توانند منجر به مشکلات سیستم شوند. دیابت می‌تواند به نوروپاتی (آسیب به دستگاه عصبی محیطی) مرتبط با دیابت منجر شود و سبب ایجاد احساس خارش و درد در پاها شود. بیماری مولتیپل اسکلروزیس به میلین، پوششی در اطراف عصب‌های سیستم عصبی مرکزی حمله میکند.
سکته مغزی: سکته مغزی زمانی رخ می‌دهد که یکی از رگ‌های خونی مغز مسدود شود یا ناگهان بترکد. بدون نم در کافی، قسمتی از مغز می‌میرد و قادر به ارسال پیام از طریق عصب‌ها نمی‌باشد. اچتان مغزی می‌تواند باعث آسیب عصبی از حداقل تا شدید شود.
تصادف: حادثه ممکن است شکستگی، رباط‌شدگی یا بریدگی اعصاب را به همراه داشته باشد. تصادف و برخورد خودروها اتفاقات رایجی هستند که می‌توانند به اعصاب در هر نقطه‌ای از بدن آسیب برسانند.
فشار: در صورت فشرده شدن یا تضییق عصب، قادر به دریافت کافی از خون برای انجام وظیفه خود نمی‌باشد. علل مختلفی مانند فعالیت زیاد (مانند سندرم کارپال)، تومور یا مشکلات ساختاری مانند سیاتیک می‌توانند باعث فشار یا گرفتگی اعصاب شوند.
مواد سمی: داروهای شیمی درمانی، مواد مخدر غیرقانونی، مصرف مفرط الکل و مواد سمی می‌توانند باعث نوروپاتی محیطی یا آسیب عصبی شوند. افراد مبتلا به بیماری کلیوی با خطر بیشتری از آسیب عصبی مواجه هستند، زیرا کلیه‌هایشان در دفع سموم دچار مشکل هستند.
پیری: با پیشروی سن، سیگنال‌های عصبی ممکن است نسبت به گذشته کندتر حرکت کنند. احساس ضعف و عکس‌العمل‌های کندتر ممکن است رخ دهند. همراه با پیری، برخی احساسات خود را در انگشتان دست، پا یا قسمت‌های دیگر بدن از دست می‌دهند.
| بیشتر بخوانید : چگونه ژل مانیکور ضعیف می‌تواند باعث مشکلات سلامتی مادام‌العمر شود؟ |
میزان شیوع این اختلال‌ها چه میزان است؟
بعضی از علل بروز آسیب عصبی نسبت به دیگران شایع‌تر هستند:
دیابت (بیماری قند/ مرض قند): این اختلال در سیستم اندوکرینی باعث نوروپاتی، یک نوع آسیب عصبی مرتبط با دیابت، می‌شود. تقریباً ۳۰ میلیون نفر در آمریکا دیابت دارند و تقریباً ۵۰ درصد از آنها دچار آسیب عصبی هستند. نوروپاتی دیابت معمولاً اندام‌های بالا و پایین بدن مانند بازوها، پاها، دست‌ها، پاها، انگشتان دست و پا را درگیر میکند.
لوپوس: حدود ۱٫۵ میلیون نفر در آمریکا با لوپوس زندگی می‌کنند و حدود ۱۵ درصد از آنها آسیب عصبی را تجربه کرده‌اند.
آرتریت روماتوئید: افراد مبتلا به آرتریت روماتوئید، یا روماتیسم مفصلی، نیز ممکن است با نوروپاتی مواجه شوند. آرتریت روماتوئید بیش از ۱٫۳ میلیون نفر در ایالات متحده را تحت تأثیر قرار می‌دهد و یکی از شایع‌ترین اشکال آرتریت است.
سکته مغزی: هر ساله حدود ۸۰۰,۰۰۰ نفر در آمریکا دچار سکته مغزی می‌شوند. سکته مغزی بیشتر در افراد بالای ۶۵ سال رخ می‌دهد.
چگونه سیستم عصبی خود را سالم نگه داریم؟
سیستم عصبی مرکز کنترل‌کننده کل بدن شماست و برای حفظ عملکرد سالم به مراقبت نیاز دارد. به طور منظم به پزشک خود مراجعه کنید، رژیم غذایی سالم را رعایت کنید، از مصرف مواد مخدر خودداری کنید و تا حد امکان از مصرف الکل خودداری کنید. بهترین راه برای جلوگیری از آسیب عصبی ناشی از بیماری، مدیریت شرایطی است مانند دیابت که ممکن است به اعصاب آسیب برساند.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کنم؟
در صورت بروز هرگونه تغییر ناگهانی در وضعیت سلامت خود، مانند از دست دادن هماهنگی یا تجربه ضعف شدید عضلانی، به‌سرعت با پزشک خود تماس بگیرید. همچنین، در صورت بروز موارد زیر باید به پزشک معالج خود مراجعه کنید:
مشکلات در بینایی یا سردرد.
مشکلات در سخنرانی.
بی‌حسی، خارش یا احساس کاهش حس در بازوها یا پاها.
لرزش یا تیک (حرکات عضلانی تصادفی).
تغییر در رفتار یا حافظه.
مشکلات در هماهنگی حرکتی یا حرکت عضلات.
حقایقی جالب درباره‌ی دستگاه عصبی
ترکیب یک نورون: سلول‌های عصبی از سه بخش اصلی شامل سوما (جسم سلولی)، یک یا چند شاخه دندریت و یک آکسون ساخته می‌شوند.
سیستم عصبی، یک نظام شگفت‌انگیز است که ارتباطات داخلی بدن را کنترل میکند. در ادامه به بررسی برخی از عجایب این سیستم می‌پردازیم:
هر فرد حاوی میلیاردها سلول عصبی است. تقریباً ۱۰۰ میلیارد نورون در مغز و ۱۳٫۵ میلیون نورون در نخاع وجود دارد. نورون‌ها سیگنال‌های الکتریکی و شیمیایی (انرژی الکتروشیمیایی) را از نورون‌های دیگر دریافت می‌کنند و به آنها سیگنال‌ها را منتقل می‌کنند.
نورون‌ها از سه بخش تشکیل شده‌اند. نورون‌ها سیگنال‌ها را در قسمتی کوتاه به نام دندریت (Dendrite) دریافت می‌کنند و با استفاده از قسمتی بلند به نام آکسون (Axon) سیگنال‌ها را به نورون‌های دیگر منتقل می‌کنند. طول یک آکسون می‌تواند به یک متر هم برسد. در برخی از نورون‌ها، آکسون‌ها با لایه‌ای نازک از چربی به نام میلین (Myelin) پوشیده شده‌اند که به عنوان یک عایق عمل میکند و در انتقال سیگنال‌ها یا تکانه‌ها به سمت پایین آکسون کمک میکند. قسمت اصلی یک نورون، سوما (جسم سلولی) نام دارد. این قسمت شامل تمام بخش‌های حیاتی سلول است که به آن اجازه می‌دهد به درستی عمل کند.
نورون‌ها قابلیت تفاوت در ظاهر و اندازه را دارند، که به موقعیت آنها در بدن و هدف برنامه‌ریزی شده آنها بستگی دارد. نورون‌های حسی دارای دندریت‌هایی در هر دو سر و با استفاده از یک آکسون بلند با یک جسم سلولی در وسط به یکدیگر متصل می‌شوند. نورون‌های حرکتی دارای یک جسم سلولی در یک سر، دندریت‌ها در انتهای دیگر و یک آکسون بلند در میانه هستند.
نورون‌ها برای انجام وظایف مختلف برنامه‌ریزی شده‌اند. چهار نوع نورون شامل:
حسی: نورون‌های حسی سیگنال‌های الکتریکی را از قسمت‌های خارجی بدن مانند غدد، عضلات و پوست به سیستم عصبی مرکزی منتقل می‌کنند.
حرکتی: نورون‌های حرکتی سیگنال‌هایی را از سیستم عصبی مرکزی به قسمت‌های خارجی بدن انتقال می‌دهند.
گیرنده: نورون‌های گیرنده حسی رویدادهای محیطی مانند نور، صدا، لمس و مواد شیمیایی را دریافت کرده و آنها را به انرژی الکتروشیمیایی تبدیل می‌کنند تا توسط نورون‌های حسی منتقل شوند.
داخلی: نورون‌های داخلی پیام‌ها را از یک نورون به نورون دیگر ارسال می‌کنند.
سیستم عصبی قابل هک است. در حال حاضر دانشمندان در حال توسعه روش‌هایی برای “هک کردن” سیستم عصبی هستند و با استفاده از فلاش نور قادر به کنترل سلول‌های مغز می‌شوند. سلول‌ها قابل برنامه‌ریزی هستند تا از طریق تغییرات ژنتیکی به نور واکنش نشان دهند. هک می‌تواند به دانشمندان کمک کند تا درباره عملکرد گروه‌های مختلف نورون‌ها بیاموزند. آنها قادر خواهند بود چندین سلول مغز را به طور همزمان فعال کرده و اثرات آنها را بر بدن مشاهده کنند.
در سایت nichd.nih بیشتر راجب سیستم عصبی بخوانید .
