خواص و فواید سنگ لاجورد (Lapis lazuli)، سنگ لاجورد چیست ،شناخت سنگ لاجورد1402-05-29

سنگ لاجورد (Lapis Lazuli) یک جواهر گران‌بها است که به دلیل رنگ آبی شگفت‌انگیز و ویژگی‌های زیبای خود به همراه خطوط طلایی، از هزاران سال پیش تاکنون طرفداران زیادی در سراسر جهان داشته است. در گذشته، پودر لاجورد به عنوان یک منبع رنگ آبی استفاده می‌شده و خواص درمانی این سنگ نیز در علم پزشکی به کار می‌آمد.

سنگ لاجورد یا Lapis Lazuli

این سنگ در مناطق مختلف استخراج می‌شود و در ایران، منطقه فالت یکی از معدن‌های مهم این سنگ است. اصلی‌ترین منبع استخراج سنگ لاجورد، معادن سرسنگ در منطقه بدخشان در شمال افغانستان می‌باشد. این سنگ دارای رنگ آبی تیره با جزئیات طلایی پیریت است و از جواهرهای نیمه قیمتی مشهور و معروف در تاریخ ایران باستان محسوب می‌شده است. در گذشته، لاجورد یکی از کالاهای تجاری ایرانیان بوده و به رنگ آبی شگفت‌انگیز خود معروف بوده است.

دانشمندان ایرانی از قبیل ابوریحان بیرونی، ابن سینا، خواجه نصیرالدین طوسی، جوهری نیشابوری و غیره، در مورد خصوصیات این سنگ و خواص درمانی آن بسیاری از آثار ارائه داده‌اند. هنرمندان ایرانی در سده‌های میانی و همچنین هنرمندان اروپایی در دوران رنسانس از لاجورد به عنوان منبعی برای رنگدانه آبی نیلی در نقاشی‌های خود استفاده می‌کردند. امروزه این سنگ برای ساخت جواهرات نیمه قیمتی، آثار هنری، وسایل تزیینی، نقاشی، صنایع و همچنین درمان‌های انرژی‌زا نیز به کار می‌رود.

بیشتر بخوانید : ۷ نکته طلایی که درباره مراقبت از سنگ قیمتی باید بدانید .

چرا به این سنگ آبی، لاجورد یا Lapis Lazuli نام داده می‌شود؟

لاجورد یکی از سنگ‌های قدیمی‌ترین و باستانی‌ترین است که توسط انسان به کار گرفته شده است. استخراج و استفاده از این سنگ از بیش از ۲۵۰۰ سال قبل در ایران باستان و همچنین در منطقه فعلی افغانستان رایج بوده است. به همین دلیل نام این سنگ به لاجورد (Lapis lazuli) یا به عبارت دیگر لازورد (lazaward) در عربی و لاژورد (Lajward) در فارسی از واژه‌های باستانی فارسی گرفته شده است. این نام در طول زمان از عربی به لاتین به شکل لاجورد (Lapis) تغییر یافته و با ترکیب کلمه‌های Lapis و Azure (به معنای رنگ آبی تیره و ژرف) به نام لاپیس لازولی یا سنگ آبی لاجورد منتهی شده است.

تاریخچه سنگ لاژورد

لاجورد یکی از سنگ‌های نیمه قیمتی در دوران باستان ایران است. پس از شکست مادها از تیکالت پلیسر سوم، پادشاه آشور در قرن هفتم پیش از میلاد، جمع‌آوری غنایم از جمله الجورد (تا حدود ده تن) انجام داد و کتیبه‌های آشوری به این موضوع اشاره داشته‌اند. در دوران هخامنشیان، از لاجورد با نام (کپوتکه) یاد می‌شده. در کتیبه بنیاد کاخ داریوش کبیر در شوش، اجزاء مورد نیاز برای ساختمان کاخ و منبع آن‌ها ثبت شده است. به گفته شاهنشاه داریوش کبیر در منابع تاریخی آن دوران، لاجورد برای ساخت این کاخ از سغدیه، ناحیه‌ای در آسیای مرکزی که شامل بدخشان است، تأمین می‌شده است. پس از دوره هخامنشی، این سنگ برای تزئین زیورآلات و لعاب استفاده می‌شد. اولین کارهای دستی از لاجورد در پاکستان در قرن چهارم پیش از میلاد به دست آمد و در قرن سوم نیز آثار دست‌ساز مختلفی از این سنگ در مناطقی مانند مصر و میان‌نهرین کشف شد. به دلیل وجود دشت‌های بیابانی مانند دشت کویر و دشت لوت در شرق ایران، کشاورزی در این مناطق کمبود داشت، اما به علت وجود منابع معدنی گوناگون در این نواحی، جمعیت بسیاری در آن‌ها سکونت یافتند. با حفاری در این مناطق، حجم زیادی از سنگ‌های قیمتی و نیمه قیمتی از جمله سنگ لاجورد به صورت خام یا تراش داده شده به دست آمدند که این نشان از رونق تجارت این کالا در این مناطق دارد.

وجود مقدار زیادی سنگ لاجورد و تراشه‌های آن در شهر سوخته، دلیل اهمیت تجاری این سنگ در امپراتوری‌های شرقی ایران است که از مناطق گسترده‌ای از کوهستان‌های بدخشان در شرق تا مناطقی مانند مصر در غرب، به تمدن‌های باستانی اطراف خدمت می‌کرده است. احتمالاً سنگ خام از کوهستان‌های سرسنگ بدخشان استخراج می‌شد و پس از تصفیه در کارگاه‌ها، از طریق مسیرهای کرمان و فارس به منطقه شوش و سپس به شهرهای جنوبی میان‌رودان و سفر به دورترین نقاط و حتی از طریق دریا به سومر و مصر صورت می‌پذیرفت.

استخراج لاجورد از اوایل قرن هفتم پیش از میلاد در منطقه بدخشان افغانستان آغاز شد و پس از آن در مناطق دیگری مانند روسیه، پاکستان و برخی نواحی آفریقا نیز یافت شد. منطقه بدخشان با فاصله بیش از ۳۰۰۰ کیلومتر از مصر، منبع لاجورد برای تمدن‌های باستانی مصر، بابل، یونان و روم بود. این سنگ آبی با رنگی خاص در طیف محبوبیت قرار داشت و کشف آثار لاجورد در هرمها نشان‌دهنده تجارت بزرگ این سنگ گران‌بها است. از ۷۵۰۰ سال قبل از میلاد، زیورآلاتی با تزئین مهره‌های لاجورد در تمدن کهن دره سند (در حال حاضر رود سند در پاکستان) یافت شده است.

مورخان باور دارند که ارتباط انسان با سنگ لاجورد به بیش از ۶۵۰۰ سال پیش بازمی‌گردد. این سنگ در تمدن‌های باستانی مانند بین‌النهرین، مصر، چین، یونان و روم به عنوان یک گوهر ارزشمند و با اهمیت محسوب می‌شده است.

تشکیل سنگ لاژورد

لاپیس لازولی ترکیبی از مخلوطی از عناصر معدنی مانند پیریت [FeS2] با رنگ طلایی، کلسیت [CaCO3] با رنگ‌های سفید یا خاکستری و لازوریت حاوی کلر با رنگ آبی دارد. معادن سنگ لاژورد در مناطق بسیار مرتفع و با شرایط آب و هوایی دشوار قرار دارند. طبق تحلیل‌های ژئوشیمیایی، لازوریت در اعماق زمین و در نزدیکی به مناطق ماگمایی با دما و فشار بسیار بالاتر از سطح زمین شکل می‌گیرد. ساختار شیمیایی اصلی سنگ لاژورد به منشاء آتشفشانی دارد، همانند سایر مواد معدنی سودالیتی، عناصری چون کلسیم و گوگرد در لازوریت وجود دارند.

باید توجه داشت که سنگ لاژورد همچنین شامل پیریت و کلسیت با مشاهده منشأ آتشفشانی است. طبق نظر یورگنسن و سوخارف (۱۹۸۴)، رسوبات سنگ لاژورد از تعامل سیال‌های شامل گرانیت و مرمر با میزان بالایی از پیریت در شرایط هیدروترمال نتیجه می‌شوند.

در سراسر جهان، یازده منطقه به عنوان معادن سنگ لاژورد شناخته شده‌اند. از جمله مهمترین مناطق افغانستان (بدخشان)، سیبری (مانند ایرکوتسک نزدیک دریاچه بایکال)، پاکستان (تپه‌های چاگای)، تاجیکستان (کوه‌های پامیر)، شیلی و شمال امریکا است. همچنین کمی از این سنگ در مناطقی چون ایتالیا، میانمار و کانادا نیز یافت شده‌اند. با این حال، معدن سنگ لاژورد در منطقه بدخشان افغانستان به عنوان بزرگ‌ترین منبع تاریخی این سنگ به‌شمار می‌رود.

کانی‌شناسی و سنگ‌شناسی لاپیس لازولی

ساختار لاپیس لازولی به ترکیبی از ۲۵-۴۰ درصد لازوریت، کلسیت و پیریت اشاره دارد. این سنگ یک نوع فلدسپات سیلیکاتی است که به دسته سودالیت‌ها تعلق دارد. ساختار معمولاً در زمان شکل‌گیری زمینی به صورت مرمر کریستالی پیدا می‌کند و به دلیل ترکیب پیچیده‌ای که دارد، به عنوان یک سنگ بیشتر از یک کانی شناخته می‌شود. در اصل، لاپیس لازولی اصلی‌ترین ماده‌ی سازنده آن لازوریت است، و باقی ترکیبات از جمله سودالیت، کلسیت، پیریت و سایر مواد معدنی تکمیلی می‌باشند.

لاجورد معمولاً به صورت رگه‌ها یا خورده‌های کوچک تا بزرگ در میان سنگ‌های مرمری یا رگه‌های غیر منظم در سنگ‌های آهکی یافت می‌شود. نقاط طلایی یا برنزی که معمولاً در سنگ لاژورد دیده می‌شوند، ناشی از ناخالصی پیریت هستند که جلوه زیبایی به آن می‌بخشد. همچنین نقاط سفید که در این سنگ مشاهده می‌شوند، معمولاً از کلسیت هستند و افزایش آن‌ها باعث کاهش ارزش سنگ می‌شود.

وزن مخصوص سنگ لاژورد تحت تأثیر میزان ناخالصی پیریت است و اگر درصد پیریت بیشتر باشد، وزن مخصوص آن بین ۲٫۷ تا ۲٫۹ متغیر خواهد بود.

ویژگی‌های گوهرشناسی لاجورد (Lapis lazuli)

ترکیب شیمیایی: سیلیکات آلومینیوم کلسیم سدیم (Na,Ca)8(AlSiO4)6(S,SO4,Cl)

ساختار کریستالی: کریستال‌های مکعبی و متراکم

رنگ: نیمه‌آبی، آبی و بنفش

سختی: از ۵ تا ۵٫۵

ضریب شکست: تقریباً ۱٫۵

دانسیته: میان ۲٫۷ تا ۲٫۹

برگوارگی یا شکستگی: نامشخص (تمایل سنگ به شکستگی در جهتی خاص در سطوح موازی)

شفافیت: مات

ضریب شکست: ۱٫۵

درخشندگی: کدر

ویژگی فلورسانس: قوی

رنگ خاکه: آبی روشن

سنگ‌های مشابه و جایگزین‌های لاجورد (لاپیس لازولی)

فهرست سنگ‌هایی که احتمالاً با لاجورد اشتباه گرفته می‌شوند یا به جای لاپیس لازولی به فروش می‌رسند یا با تغییرات کوچک به لاجورد نزدیک می‌شوند، تقریباً بسیار طولانی است. اگرچه لاجورد در دسته سنگ‌های نیمه قیمتی قرار دارد، اما نمونه‌های طبیعی و تولیدی متعددی برای آن وجود دارد؛ این به دلیل تمایل این سنگ به همراهی با عناصر معدنی دیگر مانند کلسیت، پیریت، سودالیت و هاینیت می‌باشد.

سنگ‌های مشابه و جایگزین‌های طبیعی برای لاجورد

در میان سنگ‌های طبیعی، سودالیت، آزوریت، جاسپر آبی، دومورتیریت و برخی از انواع فیروزه نمونه‌هایی هستند که به‌عنوان لاجورد (Lapis lazuli) شناخته می‌شوند و اشتباهاً به جای لاجورد گرفته یا به فروش می‌رسند. این سنگ‌ها به راحتی با سنگ‌های آبی مات دیگر مانند آزوریت و سودالیت اشتباه می‌شوند. با این حال، آزوریت نسبت به لاجورد سختی کمتری دارد و رنگ تیره‌تری دارد. همچنین سودالیت نیز در مقایسه با لاجورد رنگ محتملی کم‌تر و دانه‌های آن کم‌تر به مرغوبیت نیستند. نیز جاسپر کوهی، هولیت و برخی از انواع عقیق و جاسپر پس از رنگ‌گیری به لاجورد مشابه می‌شوند.

مقایسه لاجورد با سودالیت – تفاوت بین سودالیت و لاپیس لازولی

یکی از سنگ‌های رایج که به‌جای لاجورد به فروش می‌رسد، سودالیت‌های بدکیفیت و رنگ‌شده است.

یکی از راه‌های تشخیص سنگ‌های دیگری که به‌جای لاجورد یا به شکل تقلبی به فروش می‌رسند، استفاده از پنبه‌ای آغشته به استون (لاک پاک‌کن) است؛ اگر این پنبه را به پشت سنگ بکشید، رنگ سنگ آن پاک می‌شود. البته این روش به نوع تقلبی بودن رنگ‌گیری و شرایط آن بستگی دارد. در برخی موارد، سنگ‌های لاجورد با کیفیت پایین نیز با رنگ‌گیری بهبود داده می‌شوند. (جزئیات تکنیک‌های بهبود رنگ و کیفیت لاجورد در ادامه توضیح داده شده است.)

تفاوت بین آزوریت و لاجورد (لاپیس لازولی)

کربنات مس خالص به‌راحتی با رطوبت هوا واکنش می‌دهد و در طبیعت، اغلب به‌صورت کربنات هیدروکسید مس [Cu2CO3(OH)2] با نام مالاکیت یا کربنات مس بازی [Cu3(CO3)2(OH)2] با نام آزوریت دیده می‌شود. سنگ آزوریت (Azurite) که همان کربنات مس با فرمول شیمیایی [Cu3(CO3)2(OH)2] است، دارای همان رنگ آبی لاجوردی در طبیعت است.

با این حال، این کانی به‌دلیل حضور عنصر مس (که باعث رنگ آبی در این کانی می‌شود) و همچنین عوامل کربناتی، ممکن است در معرض رطوبت، حرارت و عوامل اکسیده‌کننده قرار گیرد و به اکسید مس II (با رنگ سیاه) تبدیل شود. به همین دلیل، به دلیل ناپایداری در مقابل شرایط هوایی، از این سنگ در مصارف زیبایی استفاده نمی‌شود. لاجورد بدون عنصر مس، مقاوم در برابر شرایط هوایی از جمله گرما و اکسیژن است و رنگ خود را حفظ می‌کند.

پررنگ‌ترین ماده‌های معدنی موجود در لاجورد، لازوریت با فرمول (Na,Ca) 8[(S,Cl,SO 4,OH) 2|(Al 6Si 6O 24)] هستند که به‌دلیل حضور آنیون‌های سولفوردرون، رنگ آبی در آن بلور می‌شود. علاوه بر این، کلر نیز می‌تواند باعث ایجاد رنگ آبی شود. در کاشی‌کاری و نقاشی، آزوریت به‌جای لاجورد مورد استفاده قرار می‌گیرد، و این ممکن است باعث تغییر رنگ سنگ‌ها به سمت سیاه در طول زمان شود. با استفاده از طیف‌سنجی میکرو‌رامان نیز می‌توان تفاوت میان رنگدانه‌های حاصل از لاجورد (سنگ لاجورد) و آزوریت (سنگ آزوریت) را تشخیص داد.

بنابراین، از این توضیحات می‌توان نتیجه گرفت که منبع اصلی لاجورد در بدخشان، افغانستان، قرار دارد و منابع ذکر شده در کتب تاریخی، احتمالاً به‌عنوان منابع معدن مس شناخته شده‌اند. در برخی از منابع، به درستی به بدخشان به عنوان مرکز اصلی تولید لاجورد اشاره شده است.

در نتیجه، با توجه به ویژگی‌های ذکر شده در مورد سنگ آزوریت و ناپایداری کربنات مس در مقابل شرایط حرارتی، سنگ آزوریت در آتش به رنگ سیاه تبدیل می‌شود، که به‌عنوان خصوصیت لاجورد نباید اشتباهی به این سنگ نسبت داده شود. به‌علاوه، وجود عنصر گوگرد در لاجورد باعث تولید بوی خاصی می‌شود که در جواهرنامە نظامی به آن اشاره شده است؛ این بو در حالت تراش و تولید حرارت به مشام می‌رسد. از طرف دیگر، سنگ آزوریت این ویژگی را ندارد، زیرا در ساختار آن عنصر گوگرد وجود ندارد.

سنگ‌ها و تقلبی‌های مصنوعی لاجورد

در میان نمونه‌های مصنوعی یا تولیدی، دو نوع شناخته‌شده وجود دارند: لاجورد گیلسون (Gilson Lapis) که در سال ۱۹۵۴ توسط پییر گیلسون (P.Gilson) با ترکیب اولترامارین، زینک فسفات آبدار، سیلیس و سایر ناخالصی‌ها به شکل پیریت ساخته شد و نام خودش را اختصاص داد؛ همچنین لاجورد سوئیسی (Swiss lapis) که از جاسپر رنگ‌شده با فروسیانید (Ferrocyanide) ساخته می‌شود و لاجورد آلمانی (German lapis) که با فرآوری پودر سنگ یشم تولید می‌شود.

روش‌های تشخیص لاجورد اصلی از تقلبی

یکی از روش‌های تشخیص نمونه‌های سنگ طبیعی از پلاستیک و شیشه، واکنش به تغییر دما است. به طور کلی، سنگ‌های طبیعی نسبت به تغییر دما مقاومت نشان می‌دهند و به نوعی گرما و سردی خود را حفظ می‌کنند. اگر سنگ طبیعی را بگیرید، حس خنکی خواهید کرد و زمانی که آن گرم می‌شود، تا مدتی طول می‌کشد تا گرمای خود را حفظ کند. به عنوان مثال، این ویژگی را می‌توانید در دیگ‌های دیزی‌سنگی مشاهده کنید که پس از برداشته شدن از روی شعله، همچنان در حال جوشش است و گرما را در خود نگه می‌دارد. این روش را برای تشخیص تمامی سنگ‌های طبیعی از نمونه‌های پلاستیکی و شیشه می‌توانید به کار ببرید.

تشخیص رزین و پلاستیک از سنگ طبیعی لاجورد

همچنین نمونه‌های پلاستیکی، رزینی و سایر مواد شیمیایی را می‌توان با شعله و آتش تست کرد. سنگ‌های طبیعی آتش نمی‌گیرند و با قرار گرفتن در معرض حرارت و شعله، شکلشان تغییر نمی‌کند. با این حال، این روش توصیه نمی‌شود، زیرا با تغییر ناگهانی دما، ممکن است سنگ شوک حرارتی بخورد و آسیب ببیند، ترک بخورد یا شکسته شود و یا در رنگ و لمعان تغییر کند. علاوه بر این، با استفاده از این روش، اگر نمونه شما مصنوعی باشد، آسیب می‌بیند و از بین می‌رود و از جلوه ظاهری زیبای آن دیگر استفاده نمی‌توانید کرد. لاجورد طبیعی دارای رگه‌ها و ناخالصی‌های طبیعی (مانند پیریت به رنگ طلایی و مسی یا کلسیت به رنگ سفید) است. بنابراین، نمونه‌های لاجورد با رنگ یکدست و آبی پررنگ مصنوعی و بدون وجود رگه‌ها و ناخالصی‌های طبیعی ممکن است مشکوک به نمایش باشند.

رنگ خاکه‌ی لاجورد آبی روشن است. اگر نمونه‌ای از لاجورد را روی چینی بدون لعاب قرار دهید، اثر آبی آن باقی می‌ماند.

بیشتر بخوانید : چطور جواهرات پلاتینی خود را تمیز کنیم؟

روش‌های علمی تشخیص لاجورد اصلی و منشأ آن

با استفاده از روش‌های نوین علمی تجزیه و تحلیل، به ویژه انواع روش‌های طیف‌سنجی در کنار رشته‌های علمی مانند ژئوشیمی، کانی‌شناسی و باستان‌شناسی، می‌توان به مطالعه خسارت زمانی سنگ لاجورد پرداخت.

منشأ و سرچشمه این سنگ، عمر و سن آن، ارزشی که در طول تاریخ برای انسان داشته است – از جمله در زیورآلات، آثار هنری، مجسمه‌سازی، ابزار، اعتقادات، آیین‌ها و رسوم، تجارت، کاربردهای پزشکی و درمانی، استایل‌ها و روش‌های مختلف استفاده در آثار هنری در جهان – قابل بررسی است.

چندین روش شیمی تجزیه برای تشخیص منشأ و تفاوت طبیعی یا مصنوعی بودن سنگ لاجورد مورد استفاده قرار می‌گیرند. از جمله این روش‌ها، استفاده از IR (طیف‌سنجی مادون قرمز) قابل ذکر است. در صورتی که سنگ لاجورد طبیعی باشد، در ناحیهٔ ۲۳۴۰ سانتی‌متر-۱ پیکی در طیف جذبی دارد، در حالی که لاجورد مصنوعی این پیک را ندارد.

برای تعیین منشأ انواع نمونه‌های لاجورد، از روش‌های تجزیه و تحلیل شیمیایی استفاده می‌شود. به عنوان مثال، تحقیقاتی توسط الکساندروف، ری، اشمیت و بونکر نشان داد که با استفاده از روش‌های ترکیبی EDS و XRD و مشاهدات FEG-SEM، می‌توان فازهای معدنی در سنگ لاجورد نمونه‌های افغانستان، سیبری و شیلی را تشخیص داد. به طور مثال، نمونه‌های افغانستانی دارای محتوای بیشتری از پتاسیم هستند. سنگ‌های لاجورد افغانستان و سیبری در تنوع رنگ و خلوص به یکدیگر نزدیک بوده و سنگ‌های لاجورد شیلی، رنگ آبی کمرنگ و خلوص پایین دارند.

با استفاده از این روش‌ها، می‌توان مشخصات سنگ لاجورد از معادن مختلف در جهان را به عنوان داده‌های استاندارد ثبت نمود و سپس نمونه‌های ناشناخته را با این داده‌ها مقایسه کرده و به منشأ آن‌ها پی برد.

روش‌های بهبود و ارتقاء کیفیت لاجورد

در زمینه بهبود کیفیت لاجورد، روش‌هایی مشابه بهبود فیروزه مورد استفاده قرار می‌گیرند. روش‌هایی مانند رنگ‌آمیزی (استفاده از رنگ‌های خاصی برای تقویت رنگ سنگ)، استفاده از موم و روغن (روش‌های سنتی)، تثبیت با استفاده از اپوکسی و رزین و گاهاً ترکیبی از این روش‌ها به کار می‌رود. روش تثبیت با استفاده از اپوکسی یکی از روش‌های متداول در بهبود سنگ‌های نرم‌تر یا دارای خلل و فرج مانند لاجورد و فیروزه است. این روش علاوه بر بهبود رنگ و کیفیت سنگ، مقاومت و طول عمر آن را نیز افزایش می‌دهد و به عنوان یک لایه‌ی محافظ برای سنگ و نگین عمل می‌کند.

قیمت لاجورد، ارزش‌گذاری و خرید این سنگ قیمتی

افرادی که در خرید و فروش و همچنین تراش سنگ لاجورد نقش دارند، این سنگ را به سه دسته ارزشی و طبقه‌بندی می‌کنند: لاجورد نیلی، که بهترین کیفیت رنگ و جنس را دارد؛ لاجورد آسمانی که شامل لاجورد آبی کم‌رنگ می‌شود و لاجورد سبز که گاهاً با فیروزه اشتباه گرفته می‌شود.

نمونه‌های با کیفیت‌ترین لاجورد از معادن در شمال شرق افغانستان، به خصوص ولایت بدخشان، استخراج می‌شوند. فرآوری و سورت‌بندی (دسته‌بندی بر اساس کیفیت و اندازه) این نمونه‌ها در هند، پاکستان و تا حدی در افغانستان و ایران انجام می‌شود و به بازارهای مختلف ارسال می‌گردد. به طور کلی، لاپیس لازولی نوع افغان یا پرشین، که دارای رنگ آبی تیره به سمت بنفش می‌باشد (آبی لاجوردی یا آبی کاربنی)، بهترین نوع لاجورد را تشکیل می‌دهد. به طور کلی، هرچه رنگ آبی آن تیره‌تر و خالص‌تر باشد و خلوص کلسیت سفید در آن کمتر باشد، ارزش آن بیشتر می‌شود. خواجه نصیرالدین طوسی در کتاب تنسوخ نامه ایلخانی، در ذکر صفات لاجورد خوب می نویسد: لاجوردی که در آن نقاط زر بتوان دید و هر چه صاف تر و خوش رنگ تر و در آن نقاط سفید کمتر باشد، بهتر است. کیفیت سنگ‌های لاجورد گاهاً با استفاده از یک ویژگی توصیف می‌شوند که به محلی خاص اشاره دارد. این اصطلاح به‌طور معمول برای اشاره به لاجوردی با رنگ آبی مایل به سبز استفاده می‌شود.

رتبه‌بندی کیفیت لاجورد

فارسی یا افغانی: نوع پرشین یا افغان که بالاترین کیفیت شناخته شده را دارد و دارای هاله متوسط تا بالاست، و حاوی مقدار کمی پیریت و بدون کلسیت است، و رنگ آن به سمت بنفش مایل به آبی است.

روسی یا سیبری: نوع سیبری یا روسی که کیفیت متوسطی دارد و درجات مختلفی از رنگ آبی با غلظت‌های متفاوت دارد. این نوع حاوی پیریت است و ممکن است کمی کلسیت داشته باشد.

شیلی: نوع شیلی که رنگ آبی آن کم و ضعیف است، لکه‌های سبز روی آن مشاهده می‌شود و حاوی کریستال‌های سفید کلسیت به صورت رگه‌ای است.

قیمت سنگ لاجورد در بازار

قیمت لاجورد در ایران تحت تأثیر شرایط افغانستان و نرخ دلار قرار دارد. در بازار، گاهی قیمت آن کاهش یا افزایش می‌یابد و می‌توان به قیمت‌های متوازن‌تر دست یافت.

در حال حاضر و در زمان نگارش این متن، قیمت نگین لاجورد با کیفیت متوسط تا بالا به اندازه انگشتری در بازار میان ۷۰ تا ۱۵۰ هزار تومان و قیمت نگین‌های بزرگ‌تر مناسب برای گردنبند و مدال بین ۱۲۰ تا ۲۰۰ هزار تومان متغیر است. به‌طور کلی، رنگ بهترین نوع لاجورد اصلی آبی مایل به بنفش با هاله متوسط تا تیره و غلظت بالای رنگ دارد. در نوع با کیفیت، کلسیت سفید قابل مشاهده نیست و ممکن است ذرات پیریت به شکل جوشکاری در آن دیده شوند. لاجوردهای با ارزش پایین دارای سطح مات و رنگ آبی کم‌شفاف یا متمایل به سبز هستند و دارای ذرات کلسیت سفید زیادی هستند.

معادن و منابع سنگ لاپیس لازولی

همان‌طور که پیش‌تر اشاره شد، معدود معادن معروف لاجورد در دنیا در افغانستان واقع شده‌اند. در حال حاضر، مناطقی نظیر ولایت بدخشان در شمال شرق افغانستان، منطقه سر سنگ و رودخانه کوکچه و همچنین کوه‌های غرب هندوکش نزدیک منبع رودخانه آمودریا، بهترین نمونه‌های لاجورد را در جهان تولید می‌کنند و استخراج آنها هنوز با روش‌های سنتی انجام می‌شود. در افغانستان، شرایط کار در معادن لاجورد بسیار دشوار و خطرناک است، کارگران بدون خانواده‌هایشان به مدت یک هفته تا ۱۰ روز در شیفت‌های کاری در معدن مشغول به کار می‌شوند. علاوه بر این، فعالیت‌های معدنی به فصل سال و نیز شرایط بازار خرید و فروش لاجورد بستگی دارد. در معادن لاجورد، از هیچ تجهیزات حفاظتی مناسب برای جلوگیری از ریزش سقف در تونل‌ها استفاده نمی‌شود، و همواره خطر ایجاد ریزش وجود دارد. پس از استخراج، سنگ‌های لاجورد به قطعات کوچک تقسیم شده و توسط کارگران به کمک کوره‌های شیب‌دار به اردوگاه منتقل و سپس به مناطق شهری، از جمله کابل، ارسال می‌شوند. در محل معادن، دیواره‌های غارها پوشیده از لایه‌های ضخیم دوده‌ای هستند که نشان می‌دهد استخراج به روش‌های سنتی در گذشته صورت می‌گرفته است. قبلاً، معدنچیان با استفاده از آتش، سنگ‌ها را خرد می‌کردند و سپس با آب آن را سرد و خنک می‌کردند، که این کار باعث ایجاد ترک‌ها و شکاف‌های عمیق در سنگ‌ها می‌شد. سپس با استفاده از چکش، لاجورد را از داخل سنگ‌ها جدا می‌کردند.

در حال حاضر، روش‌های استخراج به شکل متنوعی تغییر کرده است و استفاده از دینامیت از سال ۱۹۷۹ آغاز شد. در گذشته، دینامیت بدون رعایت نکات ایمنی و حفظ سنگ لاجورد، گسترده‌ترین روش استفاده می‌شد. اما در سال‌های اخیر، از ابزارهای صنعتی برای جداسازی سنگ‌ها از دل کوه استفاده می‌شود. در مناطقی مانند کوه‌های چاگای در پاکستان (بی‌بی دیک)، دریاچه بایکال در غرب روسیه که لاجورد در آنجا با مرمر دولومیتزه مخلوط است، مناطقی در ایتالیا، برزیل، آرژانتین، هند، کوه‌های آند در شیلی، آمریکا، کانادا و برخی مناطق ایران، منابع دیگری از سنگ لاجورد را تشکیل می‌دهند.

منابع و معادن لاجورد در کتب باستانی ایرانی و اسلامی

در منابع اسلامی از جمله “الجماهر فی معرفة الجواهر” (نوشته شده در قرن چهارم و پنجم)، معدن لاجورد در کوههای کران و پنجهیر مطرح شده و آمده است که آن را از بدخشان به سوی خراسان و عراق منتقل می‌کنند، و همچنین آنچه به سمت غرب می‌برند از معادن لاجورد ارمنستان است.

در کتاب “الجغرافیه” (نوشته شده در قرن ششم) به وجود معادن لاجورد در کوههای سبرماق خراسان اشاره شده است.

در “تنسوخ نامه ایلخانی” (نوشته شده در قرن هفتم)، معدن لاجورد را در بدخشان ذکر کرده است.

در کتاب “عرایس الجواهر و نفایس الطایب” (نوشته شده در قرن هفتم) چهار نوع لاجورد بر اساس مکان استخراج آن ذکر شده است: بدخشی، کرجی، دزماری و کرمانی.

در “جواهرنامۀ نظامی” (نوشته شده در قرن هفتم) آمده است که لاجورد را به زبان رومی به نام “ارمیناقون” می‌خوانند و آن را به ارمنستان نسبت می‌دهند، و می‌گویند که معادن آن هم در کوههای پنجهیر وجود دارد، و معدن‌های آن را در کوههای بدخشان نیز شناخته‌اند.

“یاقوت حموی” (نوشته شده در قرن هفتم) معادن لاجورد را در بدخشان ذکر کرده است.

در کتابهای “أزهار الفکار فی جواهر الأحجار و آثار البلد و اخبار العباد”، معادن لاجورد را در کوههای طخارستان (بدخشان) ذکر کرده‌اند.

لاجورد سنگ ماه تولد برای چه ماهی است؟

لاجورد سنگ ماه تولد برای افراد متولدین در فصل‌های پاییز و زمستان است. به ترتیب سنگ ماه تولد:

افراد متولدین در آذر ماه، ماه تولد آن‌هاست و برج مرتبط با آن قوس (صورت فلکی زودیاک کمان) است.

افراد متولدین در دی ماه، ماه تولد آن‌هاست و برج مرتبط با آن جدی (صورت فلکی زودیاک بز) است.

افراد متولدین در بهمن ماه، ماه تولد آن‌هاست و برج مرتبط با آن دلو (صورت فلکی زودیاک آبریز) است.

ماه‌های میلادی متناظر با آن دسامبر و ژانویه می‌باشد.

 

لاجورد سنگ مرتبط با کدام چاکراست؟

لاجورد یا لاپیس لازولی به چاکرای پنجم (گلو یا حلق) و چاکرای ششم (آجنا یا چشم سوم) مرتبط است.

چاکرای پنجم

چاکرا گلو – چاکرا حلق – چاکرا ویشودها – Throat Chakra – Vishuddha Chakra – Vishuddhi Chakra

چاکرای پنجم معروف به چاکرای گلو یا حلق است که در آیین هندو به آن ویشودها می‌گویند. این چاکرا در ناحیه گلو و حلق قرار دارد و مسئولیت بیان، ابراز و ارتباط دارد. چاکرای پنجم ارتباط با ارتباطات، خلاقیت و بیان دارد و مانترای آن “من بیان میکنم” است. این چاکرا با اعضایی چون گردن، حلق، فک و بازوها ارتباط دارد و به عصب‌های بازویی یا گردنی وابسته است.

عدم تعادل در این چاکرا می‌تواند منجر به مشکلات فیزیکی در منطقه حلق و گلو شود، همچنین می‌تواند باعث ناتوانی در بیان احساسات و مشکلات در ارتباط کلامی مثل پرحرفی یا ناتوانی در سخنوری شود. استفاده از سنگ لاجورد می‌تواند به تعادل این چاکرا کمک کند و تأثیرات مثبتی در رفع مشکلات مرتبط با این ناحیه داشته باشد.

چاکرای ششم

چاکرا ششم – چاکرا آجنا – چاکرای پیشانی – چاکرا چشم سوم Ajna Chakra – Guru Chakra – Third-Eye Chakra

چاکرای ششم معروف به چاکرای آجنا یا چشم سوم است که در آیین هندو به آن آجنا یا چشم سوم می‌گویند. این چاکرا در ناحیه پیشانی و بالاتر از میان دو چشم قرار دارد. رنگ مرتبط با این چاکرا آبی نیلی تا بنفش است و وظیفه باز کردن چشم داخلی و بیرونی و افزایش دیدار درونی و برونی را دارد. این چاکرا به غددی چون هیپوفیز و صنوبری و اعضا وابسته به آن مانند چشم، گوش، صورت و بینی مرتبط است. چاکرای ششم مسئولیت دیدار درونی، شهود و روشن‌بینی را دارد و مانترای آن “من می‌بینم” است.

تأثیرات این چاکرا با دنیای درونی و بیرونی انسان وجود دارد و مرتبط با روحانیت و آگاهی است. عدم تعادل در این چاکرا می‌تواند منجر به مشکلاتی چون فراموشی، ناتوانی در تفکر منطقی، گیجی و مشکلات بینایی شود. استفاده از سنگ لاجورد می‌تواند به تعادل رسیدن این چاکرا کمک کند و تأثیر مثبتی در رفع مشکلات مرتبط با این ناحیه و چاکرا داشته باشد.

خواص و اثرات سنگ لاجورد و کاربرد لاپیس لازولی در سنگ‌درمانی

لاجورد به عنوان یک سنگ محافظ در مقابل حملات عصبی و روانی شناخته می‌شود، استفاده از لاپیس لازولی به منظور کاهش استرس و ایجاد آرامش مؤثر است. این سنگ به فرد کمک می‌کند تا به درون خود نگریسته و خودشناسی را تقویت کند، به افزایش خودآگاهی تشویق می‌شود و حقایق درونی را آشکار می‌کند. افزایش صداقت، دل‌سوزی و اخلاق مداری از دیگر خصوصیت‌های این سنگ است. همچنین، حمایت از خلاقیت و نوآوری نیز جزو تأثیرات مثبت آن است. حمل و نقل این سنگ به تعزیز اعتماد به نفس و پذیرش خودشان کمک می‌کند، به بیان احساسات و عواطف کمک می‌کند و به تعادل درونی کمک می‌کند.

در زمینه سنگ‌درمانی، لاجورد تأثیرات بسیاری دارد. این سنگ سیستم ایمنی بدن را تقویت می‌کند، به تصفیه خون کمک می‌کند و تنظیم فشار خون را ایجاد می‌کند. همچنین، تسکین دهنده و ضد التهاب عمل می‌کند و مشکلاتی مانند بی‌خوابی، سرگیجه و افسردگی را کاهش می‌دهد. لاجورد برای سیستم تنفسی و عصبی، گلو و تیروئید مفید است و به تنظیم این اعضا کمک می‌کند. همچنین، اثرات مثبت این سنگ بر تقویت تیموس و مغز نیز دیده می‌شود.

بیشتر بخوانید : ۴ پیشنهاد برای خرید جذاب ترین هدیه طلا و جواهر برای خانم ها ، هدیه مناسب روز زن

لاجورد تأثیرات زیر را در سنگ‌درمانی دارد:

تنظیم و تعادل دهنده چاکرای پنجم و ششم (گلو و آجنا)

آرامش‌بخشی و جلوگیری از حملات عصبی و روانی

تحریک خلاقیت و نوآوری

افزایش اعتماد به نفس

تقویت خودآگاهی و تفکر بهتر

تقویت سیستم ایمنی بدن

تنظیم فشار خون

کاهش التهابات و تسکین آنها

مواجهه با بی‌خوابی و سرگیجه

بهبود سلامت سیستم تنفسی و عصبی و همچنین تیروئید

تقویت ارتباط با خود و دیگران

افزایش شفافیت در فکر و درک

کمک به ایجاد تعادل داخلی

تسهیل در رشد روحانی و افزایش بینش

تأثیر مثبت در درمان افسردگی و اضطراب

دارای اثر ضد‌عفونی‌کننده و ضد‌باکتری

نمادی از شفا، شادی، عشق، وفاداری و قدرت روانی

افزایش اراده و قدرت تصمیم‌گیری

لاجورد در تاریخ باستان نیز در مصر، سومر و بابل به عنوان یک داروی طبیعی مورد استفاده قرار می‌گرفته است. همچنین، این سنگ در اعتقادات ایران باستان نیز نمادی از نزدیکی با خدایان بوده و قدرت‌های جادویی به آن نسبت داده می‌شده است. از این سنگ به عنوان سپر در مقابل حملات روانی نیز استفاده می‌شده است.

در نهایت، لاجورد به عنوان یک اکسیر قدرتمند به نظر می‌رسد که از بدن اتری و روحی مرتبط با آن مراقبت می‌کند و تأثیرات بسیار مثبتی بر روی روان و جسم دارد.

استفاده از لاجورد در طب سنتی و درمان‌پزشکی باستانی

در زمان‌های کهن، سنگ لاجورد در دو زمینه در پزشکی مورد توجه قرار می‌گرفت:

کاربردهای پزشکی و داروسازی

تقسیم‌بندی سنگ‌ها در جواهرشناسی و علم جواهرشناسی کهن ایران بسیار دقیقتر از منابع غربی بود.

تأثیرات پزشکی سنگ لاجورد:

در کتب تنسوخنامه ایلخانی آمده است:

در درمان اسهال و سودا، هیچ دارویی موثرتر از لاجورد شسته شده وجود ندارد. این سنگ برای افراد مبتلا به مالیخولیا و عدم خواب، مؤثر است. به همین دلیل، اگر این سنگ را بر روی پلک چشم قرار دهند، باعث رشد مژه می‌شود. در مورد کیفیت لاجورد آمده است:

لاجوردی که در آن نقاط زر دیده می‌شود و رنگ آن صافتر و زیباتر باشد و نقاط سفید کمتر باشند، بهتر است.

کتاب قانون ابن‌سینا نیز در مورد خواص دارویی و درمانی سنگ لاجورد ذکر کرده است:

قدرت این سنگ مشابه قدرت صمغ گیاه بدران است و کمی ضعیف‌تر از آن است. این سنگ گرم در خصوص مزاج و خشک در خصوص خواص است. این سنگ خاصیت گرم‌کنندگی، گران‌کنندگی و تندی را دارد و می‌تواند سوزش و زخم‌زایی ایجاد کند. همچنین، رشد مژه را بهبود می‌بخشد و موجب زیاد شدن مژه می‌شود. از دلایل این اثر، خارج کردن ترشحات بد از مژه‌ها است و مژه‌ها به‌راحتی می‌توانند رشد کنند. این سنگ در درمان نفس‌بریدگی ناشی از خستگی مؤثر است. همچنین، مواد سودا و هر آنچه با خون ترکیب و غلیظ است، را دفع می‌کند.

کتاب مخزن الادویه اثر محمد حسین عقیلی علوی خراسانی، یک پزشک بزرگ قرن دوازدهم هجری در مورد سنگ لاجورد آمده است:

سنگ لاجورد در ابتدا گرم و سپس خشک است. این سنگ ترشحات از مکررات دفع می‌کند و برای درمان مشکلاتی مانند سودا و ترشحات غلیظ و مخلوط با خون مؤثر است. همچنین، این سنگ به تقویت قلب و افزایش قدرت آن کمک می‌کند و خواص شبیه به سنگ‌های ارمنی و لزاق الذهب دارد. از این‌رو، این سنگ دارای اثر سوزاننده و تندی است.

لاجورد به‌عنوان یک سنگ دارویی و درمانی در ایران باستان مورد استفاده قرار می‌گرفت. پزشکان مصری و اهالی بین‌النهرین نیز از این سنگ به‌عنوان دارو استفاده می‌کردند، از جمله استفاده از پمادهای چشمی در آثار پاپیروس ایبری و کتابخانه آشوربانیپال. در کتب پزشکی کهن ایران نیز دستورات متعددی برای ترکیب و استفاده از این سنگ وجود داشته است. از هونیان ابن اسحاق تا قرن ۱۳، پزشکانی از قبیل الکوهین، العطار و منهاج الدکان از این سنگ در دستورهای تهیه داروها استفاده می‌کردند.

با توجه به اینکه لازوریت و آزوریت دارای ساختار و خواص متفاوتی هستند و تنها در ظاهر به یکدیگر شباهت دارند، و همچنین بسیاری از دانشمندان و پزشکان در دوره کهن این دو سنگ را با یکدیگر اشتباه گرفته‌اند، به نظر می‌رسد که برخی از داروهای ساخته شده از آزوریت (سنگ ارمنی) اثرات بی‌اثر یا مخرب داشته‌اند. امروزه با استفاده از تکنیک‌های شناسایی مدرن، این دو سنگ قابل تشخیص از یکدیگر هستند.

در کتاب ذخیرە خوارزمشاهی، این دو نوع سنگ تمیز از یکدیگر تفکیک شده است. همچنین، در یک کتاب فرهنگ پزشکی از اواخر قرن ۱۳ (سایمون جانوانسیس)، به دو نوع لاجورد اشاره شده است: نوعی که از مرمر سفید و پیریت بدست می‌آید و ارزش پزشکی دارد، و نوع دیگر که آزوریت یا سنگ ارمنی است و برای استفاده پزشکی مناسب نیست. برای تمایز این دو نوع سنگ، از پیشوندهای لاتین “سیترا” و “اولترا” استفاده شده است.

روش‌های شارژ و تطهیر لاجورد

برای شارژ و تطهیر لاجورد، راه‌های متعددی توصیه شده‌اند. می‌توانید لاپیس را در کنار کریستال‌هایی مانند آمیتیست یا کوارتز قرار داده و از عود گیاه مریم‌گلی یا سیج (Sage) استفاده کنید.

مردم بومی آمریکا به باور دارند که می‌توان با گرفتن سنگ‌ها و کریستال‌ها در دستان خود و تأمل درونی، انرژی‌ها و افکار مثبت را به سنگ‌های خود منتقل کرد.

یک یا دو بار در طول شب، لاجورد را در یک کاسه سنگ نمک هماتیت یا نمک دریا طبیعی قرار داده و تحت نور ماه کامل قرار دهید تا شارژ شود.

به دلیل حساسیت لاجورد به آب، استفاده از آب جاری برای تطهیر و قرار دادن در آب توصیه نمی‌شود.

نحوه نگهداری و تمیزکردن لاپیس لازولی

در نگهداری و تمیزکردن لاجورد، باید مواظبت دقیق داشته باشیم. به یاد داشته باشید که لاجورد مانند فیروزه سنگی، حساسیت دارد و در برابر ضربه و خراش احتمال از دست دادن درخشش دارد. همچنین، به دلیل ساختار متخلخل خود، در برابر آب و مواد شیمیایی آسیب‌پذیر است.

برای تمیزکردن لاجورد از یک دستمال نرم و لطیف استفاده کنید و آرام‌آرام روی سنگ بکشید. اگر نیاز به استفاده از آب دارید، بلافاصله پس از شستشو، سنگ را به‌طور کامل خشک کنید. به‌خصوص توجه داشته باشید که لاجورد با کلسیت بالا ممکن است حساسیت به آب داشته باشد.

پیگمنت آبی اولترامارین

پیگمنت آبی اولترامارین، یک رنگدانه تیره آبی است که با شکستن و فرسایش سنگ لاجورد، رنگ آبی اولترامارین حاصل می‌شود. نام این پیگمنت از کلمه “ultramarinus” در لاتین به معنای “آن سوی دریا” گرفته شده است، زیرا این رنگدانه در قرون ۱۴ و ۱۵ توسط تاجران راه ابریشم از معادن افغانستان به اروپا وارد می‌شد.

رنگ آبی اولترامارین یا پیگمنت آبی لاجورد، به منظور به‌دست آوردن رنگ آبی عمیق و استثنایی استفاده می‌شده است. از این رنگدانه در تولید ابزارها و آثار هنری متعددی از جمله تزیینات، نقاشی‌ها، کاشی‌گری، رنگ‌آمیزی سفال و میناکاری بهره برده می‌شده است. این استفاده‌ها در طول تاریخ مشاهده می‌شود و به‌عنوان مثال در ادبیات فارسی نیز به رنگ آبی آسمان اشاره‌های زیادی شده است.

در اشعار بسیاری، رنگ آبی آسمان با لاجورد تشبیه شده است. اشاره‌ها و تشبیه‌های مرتبط با لاجورد در ادبیات فارسی شامل عباراتی مانند “چادر لاجوردی” (به معنای شب)، “طاق لاجوردی”، “قدح لاجوردی”، “گنبد لاجوردی”، “سقف لاجوردی” (به معنای آسمان)، “لاجوردی نقاب” (به معنای جامه‌ای پرده‌ای که از نمایش بیرون می‌کشند)، “لاجوردی بساط” (به معنای آسمان صاف) و “غمزۀ لاجوردی” (به معنای غمزه و لبخند آسمانی) می‌شود.

تهیه رنگ و پیگمنت آبی از سنگ لاپیس لازولی

در اروپا از این سنگ، رنگ آبی لاجوردی (آبی نیلی) به دست آمده و در نقاشی با آبرنگ و رنگ روغن و همچنین در آثار هنری بسیار کاربرد داشت. امپراتوری مغول، دودمان تیموریان و نقاشان مینیاتور ایرانی نیز از این پیگمنت برای نگارگری، به ویژه برای ترسیم آسمان و شب، بهره می‌بردند.

پیگمنت اولترامارین یکی از بهترین و گران‌ترین رنگ‌های آبی است که در دوره رنسانس توسط نقاشان استفاده می‌شد. این رنگ اغلب برای نمایانسازی لباس‌های مریم مقدس مورد استفاده قرار می‌گرفت و نمایانگر مقدسیت و فروتنی بود. تا زمان اختراع پیگمنت اولترامارین مصنوعی در سال ۱۸۲۶، این پیگمنت یکی از رنگ‌های بسیار گران‌قیمت بود.

در جواهرنامه‌های نظامی آمده‌است که با خمیرکردن لاجورد، رنگ خوبی به دست می‌آید که برای رنگ‌آمیزی کاغذ و دیواره‌ها به کار می‌رود. از لاجورد نیز به عنوان مثال الماس سوراخ کنی و با چرخ‌دادن آن می‌توان رنگ بسیار خوبی بدست آورد.

در نفایس‌الفنون نیز آمده‌است که از لاجورد برای ساخت انگشتر و ظروف سفالی استفاده می‌شود که هدف از آن، بهبود رنگ و لعاب سفال است.

روش استفاده از آن در نفایس و جواهرات به این صورت آمده‌است که مقادیر خاصی از صاعقه یا همان صااشکنه را با قلیا و سنگ لاجورد بر روی سنگ داروسایی به شکل پودر و نرم‌شده ریخته و در ظروف سفالینی که در آن آهک لون افزوده شده، می‌پزند. سپس آن را از کوره خارج کرده و با سنا می‌مالند تا رنگ خوبی به دست آید. از اوایل قرن ۱۱، در دست‌نوشته‌های اسلامی، روش‌هایی برای تولید جوهر آبی با استفاده از رنگ آبی لاجوردی ثبت شده است.

با این وجود، این ماده به مراتب قبل از قرن ۱۱ و نیز بعدها در هنر ساخت سفال در کوره و در صنایع دستی نظیر شیشه‌گری، سرامیک، موزاییک و… به کار می‌رفت. این سنگ به دلیل داشتن ویژگی‌های رنگی و همچنین به دلیل قیمت مناسب، در هنرهای مختلف به عنوان یک ماده واسطه‌ای عمل می‌کرد.

حضور اشیای شیشه‌ای اسلامی در موزه‌های بریتانیا (متعلق به قرن‌های ۱۳-۱۴ میلادی) و همچنین ساخت ظروف میناکاری احتمالاً به دلیل ترکیب پودر آبی لاجوردی با پودر شیشه بوده، که این میناکاری از ترکیب لازوریت با اکسید قلع به دست می‌آمد. سنگ لاجورد به عنوان یکی از قدیمی‌ترین سنگ‌های قیمتی به‌شمار می‌رود و از آن اشیا مختلفی نظیر مهره‌ها، مجسمه‌ها و زیورآلات با سابقه حدود ۷۰۰۰ سال تهیه می‌شده‌است.

جابر بن حیان و محمد بن زکریای رازی، سنگ‌ها را دسته‌بندی کردند و به سنگ لاجورد جایگاه ویژه‌ای اختصاص دادند.

پیگمنت اولترامارین صنعتی

بیش از یک قرن از تولید مصنوعی پیگمنت اولترامارین می‌گذرد. مواد مورد استفاده برای تولید این پیگمنت شامل خاک رس چینی (یک آلومینوسیلیکات آبدار)، کربنات سدیم، سیلیکا، گوگرد و مواد کاهنده کربنی نظیر زغال کک سیاه هستند. برای تولید پیگمنت‌های آبی، اجزای مختلفی به‌صورت پودر و با حرارت در دماهای مختلف تا حدود ۵۰-۱۰۰ درجه سانتی‌گراد طی مدت زمان ۵۰-۱۰۰ ساعت با یک فرآیند داغ و همچنین در فضای اکسیده‌کننده ترکیب می‌شوند. سپس این ترکیب به مدت چند روز در دمای کمتری خنک می‌شود.

آبی اولترامارین (آبی ماوراء دریا) نامی است که هنرمندان اروپایی در قرون وسطی به این پیگمنت که از لاجورد به دست می‌آید، داده‌اند. لاجورد سنگ گرانبها و قیمتی‌ای است که در افغانستان استخراج می‌شود. پیگمنت آبی اولترامارین به عنوان نخستین رنگ مناسب آن زمان شناخته می‌شد، اما بعدها به دلیل کمیابی و گرانی، مورد استفاده قرار نگرفت.

آغاز تولید رنگ آبی اولترامارین مصنوعی از زمان هنرمند و فیلسوف آلمانی گوته (سال ۱۷۸۷) معلوم شده بود. در سال ۱۸۱۴، تاسارت نقاش شاهد تشکیل خود به خود یک ترکیب آبی که بسیار به آبی اولترامارین شباهت دارد، در یک کوره آهک در منطقه گوبین بود. این کشف و مشاهده منجر به دریافت جایزه برای تولید مصنوعی رنگ گرانبهای آبی لاجوردی از سوی سازمان توسعه صنعت ملی فرانسه در سال ۱۸۲۴ شد.

در سال ۱۸۲۸، چریستیان گملین، استاد شیمی در توبینگن آلمان، نیز روشی مشابه را برای ساخت مصنوعی پیگمنت اولترامارین پیدا کرد. در حینی که گملین جزئیات کار خود را منتشر کرد، گوته از آن‌ها پنهانی می‌کرد. این تلاش‌ها منجر به توسعه صنعت پیگمنت آبی اولترامارین مصنوعی شد.

اکنون پیگمنت‌های اولترامارین صنعتی یا سنتتیک به صورت آزمایشگاهی در رنگ‌های مختلف نظیر آبی، بنفش، صورتی و سبز تولید می‌شوند. این پیگمنت‌ها بر اساس میزان خلوص و شفافیت رنگ به انواع مختلفی تقسیم می‌شوند که هر یک مناسب کاربردهای خاص خود را دارند.

از پیگمنت اولترامارین (Ultramarine Pigments) در صنایع مختلف نظیر لاستیک و پلاستیک، صنایع نساجی، تولید جوهر، ساخت مواد ساختمانی مانند بتن و سیمان، صنعت کاغذ و چاپ، تولید محصولات بهداشتی و آرایشی، ساخت مداد رنگی، مداد شمعی، اسباب بازی و… استفاده می‌شود.

استفاده از سنگ لاجورد در هنر و نقاشی

همان‌طور که پیش‌تر نیز اشاره شد، پودر سنگ لاجورد یکی از اولین منابع تولید رنگ آبی برای انسان بوده و کاربرد گسترده‌ای در نقاشی و خلق آثار هنری توسط انسان داشته است. از نقاشی‌های باستانی روی دیواره‌های غارها در افغانستان تا شاهکارهای هنری نقاشان برجسته و شناخته‌شده در ایتالیا و فرانسه.

روش PIXE (طیف‌سنجی نشر پرتو ایکس القایی پروتون) به عنوان یک روش غیرتخریبی در بررسی آثار هنری به‌کار می‌رود. از این روش برای بررسی سه اثر نگارگری که به کتاب “یوسف و زلیخا” منسوب می‌شود و در دوره صفوی (قرن دهم هجری) خلق شده‌اند، در موسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران استفاده شده است. نتایج به‌دست‌آمده، به استفاده از رنگدانه لاجورد به‌عنوان رنگ آبی در این تصاویر اشاره داشتند. این روش نشان داد که سنگ لاجورد به‌عنوان منبع رنگ آبی در نقاشی‌های ایرانی در سده‌های میانی و همچنین نقاشی‌های جهان اسلام به‌کار رفته است.

همچنین با بررسی‌های انجام‌شده توسط الکساندروف، ری، اشمیت و بونکر در زمینه شرایط و مناطق تشکیل سنگ لاجورد براساس تئوری‌های ژئوشیمی و شیمی و کانی‌شناسی، و همچنین با مقایسه نتایج بررسی رنگدانه‌های لاپیس لازولی در سه اثر نقاشی انتخابی (یک نقاشی روی دیواره‌ی غاری در افغانستان، یک نقاشی دیواری در ترکیه و یک نقاشی ایتالیایی از قرن‌های ۱۴ تا ۱۶) با رنگدانه‌های سنگ لاجورد در مناطق افغانستان، شیلی و سیبری، مشخص شد که در نقاشی ایتالیایی و نقاشی دیواری غارهای افغانستان از لاجورد متعلق به افغانستان استفاده شده است. احتمالاً خاستگاه رنگدانه آبی، به کار رفته در نقاشی دیواری ترکیه، سیبری باشد.

از طریق روش‌های علمی مانند پراش پرتو ایکس (XRD) به صورت SR-XDR، طیف‌سنجی مادون قرمز (FTIR) به صورت FTIR-μSR و ترکیب روش‌های میکروسکوپ الکترونی روبشی (SEM) با طیف‌سنجی پراش انرژی (EDS) به صورت SEM-EDS، می‌توان به ساختار و منشا رنگ‌ها و ماهیت آن‌ها پی‌برد. این روش‌ها اطلاعاتی ارائه می‌دهند که به تعیین نوع رنگ‌های آبی به کار رفته در نقاشی‌ها کمک می‌کنند.

منبع : جواهر لوکس